TMOdan Fındık Alımı, Fiskobirlik Devre Dışı

Belgeler, fındığın Karadeniz'de en azından 25 yüzyıllık bir yaşantısı olduğunu ortaya koyuyor. Fındık ihracatı ilk kez 600 yıl önce gerçekleşmiş. Doğa, Karadeniz'in toprağına yeryüzünün en kaliteli fındığını yetiştiren olağanüstü özellikler vermiş. Bu olanağı değerlendiren Karadeniz insanı, yılda 550-600 bin tonluk üretimi ile (1996-2005 yılları ortalaması 500 bin ton) dünya üretim ve ticaretinin yüzde 70-75'ini elinde tutuyor.

Karadeniz'de yaklaşık 400 bin aile, 580 bin hektar alanda fındık tarımı ile uğraşıyor. Fındık ülke nüfusunun 7-8 milyonunu doğrudan ya da dolaylı olarak yakından ilgilendiriyor. Fındık geleneksel tarım ürünleri ihracatında ilk sırada yer alıyor. 1996-2005 yıllarını kapsayan 10 yıllık dönemde tarım ürünleri ihracatındaki payı yüzde 17 düzeyinde. 2005 yılı itibariyle fındık ihracatı 2 milyar dolar ve tarımsal ihracattaki payı yüzde 23.

Fındık İhracatının Tarımsal İhracattaki Payı

Yıl	Üretim (Kabuklu/bin ton)	Fındık İhracatı		Tarımsal İhracat (Milyon $)	Fındığın Payı (yüzde)
		Miktar (İç/bin ton)	Değer (Milyon $)
1996	446	198	613	4.949	12,4
1997	410	203	926	5.470	16,9
1998	580	200	860	5.053	17,0
1999	530	189	708	4.442	15,9
2000	470	177	587	3.855	15,2
2001	625	258	740	4.349	17,0
2002	600	253	604	4.052	14,9
2003	480	221	662	5.257	12,6
2004	350	218	1.221	6.501	18,8
2005	530	209	1.928	8.298	23,2
Ortalama	502	213	885	5.223	16,9

Kaynak: TÜİK, DTM

1960'lara değin dünya fındık piyasasında arz-talep dengesi Türkiye lehine idi. 1960'larda gerek öteki kuruyemişlerin rekabeti, gerekse İtalya ve İspanya'nın üretimlerini artırmaları Türkiye'nin durumunu sarstı. ABD, Balkan ülkeleri ve Rusya da üretime geçtiler. Sonuçta dünya fındık talebi dörtte bir oranında arzın altında kaldı, fiyatlar düşmeye başladı. Bunun üzerine 1964 devlet piyasaya girdi. Bu müdahale 2000'li yılların başına dek süregeldi.

Fındıkta dikim alanları

Herhangi bir üretim planlaması yapılmaksızın siyasi iktidarlar tarafından uygulanan popülist politikalar, fındık dikim alanlarının Ordu, Giresun, Trabzon gibi normal ekolojik bölgesinin dışındaki alanlarda da yoğunlaşmasına yol açtı. 1960'ların başlarında 200 bin hektar dolayında olan üretim alanları, 70'li yılların ortasında 370, 80'li yılların ortasında 400, 90'lı yılların ortasında 500, 2005 yılında ise 580 bin hektara ulaştı.

Son 25 yılda üretim alanları yaklaşık yüzde 50 oranında genişledi. Yalnızca son 10 yıldaki genişleme yüzde 17'yi buldu. Aynı şekilde 1960'ların başında 70-100 bin ton dolayında olan üretim de 70'li yılların ortasında 200-250, 80'li yılların ortasında 300, 90'lı yılların ortasında 450, 2000'li yılların başında ise 600-650 in tona yükseldi.

Fındık Dikim Alanlarındaki Bölgesel Gelişmeler (Hektar)

Yıl	Akçakoca	Ordu	Giresun	Trabzon	Toplam
1950	-	-	-	-	160
1960	-	-	-	-	212
1970	-	-	-	-	326
1975	88	135	99	46	368
1980	95	142	100	49	385
1985	105	150	100	50	405
1990	125	160	98	53	435
1995	147	196	100	57	500
2000	161	226	100	57	544
2001	164	227	100	57	548
2002	164	228	100	57	549
2003	167	234	101	61	563
2004	169	239	103	62	572
2005	172	245	103	64	584

Kaynak: Fiskobirlik

Fındık dikim alanları -yasalara rağmen- sınırlandırılamadı

1980'li yıların başında üretimin iç tüketim ve ihracat hacmini önemli oranda aşarak büyük miktarda stoklar yaratması, dikim oranlarının sınırlandırılmasını gündeme getirdi. 1984'te 2844 sayılı Fındık Üretiminin Planlanması Ve Dikim Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Kanun çıkarıldı. Bu Kanunun 1989'da çıkarılan uygulama yönetmeliği ile yükseltisi 750 metreyi geçmeyen ve eğimi en az yüzde 12 olan arazilerde, 1. ve 2. sınıf araziler ile eğimi yüzde 6'dan az olan 3. sınıf arazilerde hiçbir biçimde fındık yetiştiriciliği yapılamayacağı öngörülmesine karşın, yeni dikimler yoğun biçimde sürdü. Böylelikle fındıklıkların çoğu hemen her çeşit tarım ürününün yetişebileceği taban arazilere kaydı. Oysa fındık eğimi yüksek alanlarda da yetişebilmekte, buralarda erozyonu önlediği gibi bu dik yamaçlardan tarımsal açıdan yaralanılmasını sağlamaktadır.

Taban arazilerde fındığın yerini aldığı ürünler arasında gerçekten çok önemli olanlar bulunuyor. Örneğin; pirinci ile ünlü Terme Ovasında artık çeltik tarımı yapılmıyor. Doğu Karadeniz'in sebze ambarı Çarşamba Ovasının yanı sıra patates, tütün, ayçiçeği, şekerpancarı ve birçok sebzenin yetiştiği Sakarya Ovası da artık fındıklık haline geldi.

Öte yandan 6831 sayılı Orman Kanunu'nun orman niteliğini yitirmiş olan yerlerde çeşitli bağ, bahçe tarımı yanında fındık yetiştiriciliğine de olanak sağlamasıyla son yıllarda fındık dikiminin yapıldığı alanlar arasında bu şekilde ormandan kazanılmış bahçeler de yer aldı.

Fındığın kaderini alıcılar belirliyor

Türkiye dünya üretim ve ticaretinin yüzde 70-75'ini elinde tutsa da asıl belirleyici olan alıcılar. Yıllık ihracat yaklaşık 210 bin ton iç fındık (420 bin kabuklu fındığa eşdeğer) düzeyinde. İhracatın yüzde 80-85'i AB ülkelerine yapılıyor. Bu ülkelerin başında 65-70 bin ton ile Almanya geliyor. Piyasada Alman gıda tekelleri egemen durumda. Dünya fındık piyasasının merkezi de Hamburg.

2001 yılında açıklanan fındık fiyatları çok düşük düzeyde kaldı, fındık üreticisi ciddi kayıplara uğradı. Buna karşılık ihracatta düşük fiyat politikası uygulanması nedeniyle, miktar olarak son yıların en yüksek seviyesine ulaştı. Satış yapamayan İtalya ve İspanya harekete geçerek, Türkiye'den AB'ye yapılacak fındık ihracatında ton başına 50 Euro fon koydurdular. Buna karşın ihracatın hızını kesemeyince, gümrük kapısında aflatoksin (küf) kontrolü yapılacağına ilişkin AB Komisyonu kararını AB'nin 4 Şubat 2002 tarihli resmi gazetesinde yayımlattılar.

AB ve ABD'nin fındık politikaları

Bu arada Türkiye'nin fındık ihracatına darbe vurmak için çeşitli politik oyunlar içinde olan emperyalist merkezlerin, kendi ülkelerindeki fındık politikalarına da değinmek gerekiyor. AB, sert kabuklu meyve üreticilerine sunacakları projeler kapsamında, üretici birlikleri aracılığıyla yapısal destekler ve pazarlama yardımları sağlayarak özellikle İtalya, İspanya, Yunanistan, Fransa ve Portekiz'de fındık üretimini artırmayı hedefliyor.

En önemli fındık ithalatçısı olan Almanya Türkiye'nin dışında alternatif üretici ülkeler (Azerbaycan, Gürcistan, Yugoslavya ve Romanya gibi) oluşturmaya çalışıyor. ABD, her yıl 5 bin adet fındık fidanı yetiştirerek üreticilere dağıtıyor. Ayrıca verim ve kaliteyi artırmaya yönelik araştırmaları destekliyor.

Öte yandan AB, topluluk kökenli fındığı üçüncü ülkelere satan ihracatçılara, fındığın uluslararası fiyatları ile topluluk fiyatları arasındaki farkı ihracat iadesi olarak vererek, diğer ülkelerin fiyat avantajını ortadan kaldırmaya ve ihracatı teşvik etmeye çalışıyor.

Gelelim Türkiye'nin eksikleri ya da beceriksizliklerine:

* Türkiye'nin fındık verim düzeyi ABD ve AB'deki üretici ülkelerden çok düşüktür. 1998-2002 dönemi ortalamasına göre Türkiye'de dekardan 100 kg fındık alınmışken, FAO verilerine göre ABD'de 249 kg, Fransa'da 194 kg, İtalya'da 163 kg, Yunanistan'da 159 kg ve Gürcistan'da 143 kg fındık alınmıştır. Türkiye'de verim düzeyinin diğer üretici ülkelere göre çok düşük olması, uluslararası piyasalarda rekabet gücünü düşürmektedir.

* Türkiye dünya fındık piyasasında yeterince etkin değildir. Almanya, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Avusturya, İngiltere, İrlanda, İsviçre gibi ülkeler fındık üreticisi olmamalarına karşın Türkiye'den sağladıkları fındığı değişik biçimlerde işleyip paketleyerek daha yüksek fiyatlardan ihraç etmektedirler (re-export).

* Fındık ihracatının çok önemli bir bölümünü AB ülkelerine (özelikle Almanya'ya) yapılması, ihracatta tek bir ülkeye aşırı bağımlı olunduğunun bir göstergesidir. Buna karşın Norveç, Kanada, Japonya, Güney Kore ve Yeni Zelanda gibi refah düzeyinin yüksek olduğu ülkeler ile Çin ve Hindistan gibi yüksek nüfuslu ülkelere hemen hemen hiç ihracat yapılmamaktadır.

* Türkiye pazarlama eksiklikleri nedeniyle Avrupa pazarı dışında bademe rakip olamamaktadır. Kaldı ki Türkiye'nin en önemli fındık pazarları olan Almanya, İsviçre ve Hollanda'nın badem ithalatı fındığa göre daha yüksek bir oranda artmaktadır.

* Hasadın ardından harmanlama ve kurutma sürecinde havaların yağışlı geçmesi, harman ve depolamada naylon malzeme kullanılması nedeniyle fındıkta kabuk kararması, iç çürüklüğü ve aflatoksin oluşumuna yol açmaktadır. Kaliteyi düşüren bu etmenler, ihracatta önemli sorunlar yaratmaktadır.

* Fındıkta uygulanabilir bir üretim planlaması yapılmamış, yapılan kısıtlı çalışmalar da popülist politikalardan dolayı yaşama geçirilmemiştir. Günümüzde fındık dikim alanları 580 bin hektarı geçiyor, oysa 1990'ların başında 435 bin hektar dolayındaydı. En azından Terme, Çarşamba, Sakarya ovalarındaki mevcut üretim deseni hukuksal önlemler ve ekonomik özendirmelerle korunarak, fındık dikimine açılmasıydı, bu denli hızlı bir alan genişlemesi yaşanmazdı.

Tarımda IMF ve Dünya Bankası Programı

Türkiye 2000 yılından itibaren uluslararası sermayenin resmi kurumları olan IMF ve Dünya Bankası'nın buyrukları doğrultusunda hazırlanan Tarımsal Reform Projesini (ARIP) uygulamaya koydu. Altyapısı Dünya Bankası tarafından hazırlanan bu programın arka planında ülke tarımını uluslararası tekellerin yağmasına açmak, ABD ve AB gibi metropol ülkelerin biriken gıda stoklarına yani pazarlar açmak yatıyordu. Bu "sözde" reform programı çerçevesinde yapılan uygulamaların tarımı çökerttiği; çiftçiyi yoksullaştırdığı bizzat Dünya Bankası'nın yayımladığı raporlarda da kabul ediliyor. Söz konusu programın fındık üreticilerini yakından ilgilendiren yönlerini ana başlıklarıyla şöyle sıralayabiliriz:

* Girdi, kredi ve fiyat desteklerine dayanan mevcut sistem aşama aşama ortadan kaldırılarak doğrudan gelir desteği (DGD) sistemine geçildi.

* Tarımsal kredilere uygulanan sübvansiyonlar kaldırıldı.

* Gübre ve diğer girdilere ilişkin sübvansiyonlar önce nominal olarak sabit tutuldu, 2002 başında tümüyle kaldırıldı.

* 2002 yılından itibaren destekleme alım fiyatı açıklanmayacağı ilan edildi.

* 2000-02 döneminde destekleme alım fiyatı hedeflenen enflasyona göre belirlendi.

* Çıkarılan tarım satış kooperatif ve birlikleri (TSKB) yasası ile Fiskobirlik'e (16 Birlik ile birlikte) devlet ya da diğer kamu tüzel kişilerinden mali destek sağlanması yasaklandı.

* TSKB'nin satılması beklenenden daha fazla ürün alımı yapmaması kararı uyarınca Fiskobirlik'in de fındık alımlarına sınırlama getirildi (Dünya Bankası'nca hazırlanan raporda Fiskobirlik'in 50 bin tondan fazla fındık alamayacağı belirtildi).

* Dünya Bankası'ndan ARIP'nin finansmanı için sağlanan 600 milyon dolarlık krediye ilişkin anlaşmada (Alternatif ürün projesi adı altında) fındık üretim alanlarının 100 bin hektar azaltıldığı taahhüt edildi.

Fiskobirlik üreticiden fındığı satın alıyor, topladığı ürünü işleyemediği için ya özel sektöre çok daha düşük değerlerle satarak ya da yağ fabrikasına vererek biriken stoklarını azaltıyor. Gerekçesi, ürünü pazarlayamamak. Oysa piyasada özel sektör tarafından üretilen her türlü işlenmiş fındık ürünü mevcut. Fiskobirlik ürünleri ise yalnızca kendi reyonlarında bulunuyor. Özel sektörün ürünlerine göre daha kaliteli ve ucuz olan ürünleri için pazar arama zahmetine girmiyor.

Dünya Bankası fındık bahçelerinin sökülmesini istiyor

Alternatif ürün programının 13 ilin (Artvin, Düzce, Giresun, Kastamonu, Kocaeli, Ordu, Rize, Sakarya, Samsun, Sinop, Trabzon, Zonguldak ve Bartın) 87 ilçesinde uygulanacağı; bu illerde yükseltisi 750 metrenin üstündeki araziler dışındaki 1. ve 2. sınıf tarım arazileri ile yüzde 6'dan daha az eğimli 3. sınıf tarım arazilerinde, fındık üretimini bırakarak bir başka ürün yetiştiren üreticilere söküm, bir yıllık girdi ödemesi ile bakım ve hasat masraflarını karşılamak için bir yıllık gelir kaybı ödemesi yapılacağı belirtilmiştir.

Söz konusu yönetmeliğe göre; yukarıda sayılan iller dışında kalan yöreler ile alternatif ürün programı uygulanacak illerdeki 1., 2. ve eğimi yüzde 6'nın altındaki 3. sınıf tarım arazilerinde, ayrıca yükseltisi 750 metrenin üstündeki tarım arazilerinde fındık bahçesi oluşturulması ve yenilenmesi yasaklanmaktadır.

Öte yandan yönetmelikte fındık üretimini bırakarak bir başka ürün ekimini/dikimini yeğleyen, proje kapsamına giren illerdeki üreticilere yapılacak ödemeler için gerekli finansmanın uluslararası mali kuruluşlardan sağlanan kaynaklardan karşılanacağı vurgulanmaktadır.

Burada sözü edilen kaynak, Tarım Reformu Uygulama Projesi'nin (ARIP) finansmanı için 12 Temmuz 2001'de Dünya Bankası ile imzalanan İkraz Anlaşması çerçevesinde alınacak krediyle sağlandı. Kredinin verilme koşulları arasında, alternatif ürün projesi kapsamında 100 bin hektar fındık bahçesinin 5 yıl içerisinde sökülmesi de yer almaktaydı.

Emperyalist merkezler kendi ülkelerinde fındık üretim ve ihracatını çeşitli yöntem ve araçlarla teşvik ediyorlar. Buna karşılık uluslararası sermayenin resmi örgütlerinden birisi olan Dünya Bankası, Türkiye'ye fındık bahçelerini söktürmesi için borç para veriyor. Gerekçe; fındığın yüksek sübvansiyonlu ve ekonomik bakımdan sürdürülemez bir ürün oluşudur. Tercüme edelim: Türkiye ürettiği dünyanın en kaliteli fındığını pazarlamayı beceremiyor, bu nedenle büyük ölçekte stoklar oluşuyor, bu da büyük ekonomik kayıplara yol açıyor. Türkiye, Dünya Bankası'ndan alacağı borçla üreticilere fındık bahçelerini söktürecek, daha sürdürülebilir nitelikteki ürünlere geçmelerini sağlayacak(!).

Daha sürdürülebilir nitelikteki ürünlerin hangileri olduğunu ise Giresun Tarım İl Müdürü açıklıyor: Bulancak ve Piraziz'de kestane, Merkez ilçe ve Dereli'de ceviz, Keşap, Yağlıdere ve Espiye'de kivi, Eynesil ve Çanakçı'da kızılcık (Dünya, 6/9/2002).

Öyle anlaşılıyor ki, Dünya Bankası'nın dayatmaları ve IMF'ye verilen taahhütler doğrultusunda hazırlanan bu projeyi yaşama geçirmek için, Doğu Karadeniz'in alternatifsiz ürünü fındığın yerine nerede, neyin üretileceği enine boyuna düşünülmüş.

Ancak üretici kendisine dayatılan yeni ürünlerin fındık kadar pazarının olacağına inanmıyor, fındık üretmeyi sürdürüyor. O zaman senaryoyu hazırlayanlar için yapacak tek şey kalıyor: Üretmemeyi üretimden daha kârlı duruma getirmek. İşte tam da bu nedenle fındık üreticisine maliyeti bile karşılamayacak fiyatlar dayatılıyor.

Fındıkta Alternatif Ürün Projesine İllere Göre Başvuru Durumu

İller	Üretici Sayısı	Alan (Da)	Ödeme (Dolar)
Düzce	59	390	78.1
Ordu	181	431	86.2
Sakarya	98	1.053	210.7
Samsun	456	9.268	1.853.5
Zonguldak	26	173	34.6
Diğer	17	315	63.0
Toplam	837	11.630	2.326.1

Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

Fındık coğrafi ve topografik özellikleri nedeniyle Doğu Karadeniz'in alternatif ürünü. Fındık dışında herhangi bir alternatif ürün yetiştirme olanağı bulunmayan fındık üreticilerine, hem de ülkeye en yüksek döviz girdisi (1996-2005 yılları ortalaması olarak 885 milyon dolar) sağlayan tarım ürününü yetiştirmelerine karşın, maliyetini bile karşılamaktan uzak fiyatlar vermek ne sosyal devlet anlayışına, ne insafa, ne de ekonomik gerçeklere uymamaktadır.

Fındıkta ortalama işletme büyüklüğü 14 dönüm

Araştırmalar fındık tarımında bir çiftçi ailesi için bir yılda yeterli tarımsal geliri sağlayabilecek en küçük işletme büyüklüğünün; sahil kolda (0-250 m) 22 dekar, orta kolda (250-500 m) 34 dekar, yüksek kolda ( 500 m+) 45 dekar olması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Oysa 1991 Tarım Sayımı Sonuçlarına göre fındık tarımı yapan toplam işletme sayısı 362 bin, fındık üretim alanları ise 522 bin hektar olup; ortalama işletme büyüklüğü 14,4 dekar dolayındadır. Üreticilerin yüzde 86'sını oluşturan 312 bin aile toplam 335 bin hektar fındık bahçesine sahiptir ve ortalama bahçe büyüklüğü 10,7 dekardır. Aynı şekilde üreticilerin yüzde 48'inin (173 bin ailenin) sahip oldukları toplam bahçe alanı 108 bin hektar olup, bu dilimde ortalama bahçe büyüklüğü 6,2 dekardır. Üreticilerin yaklaşık yüzde 18,5'inin ortalama bahçe büyüklüğü ise 3,5 dekardır.

Bu verilerden hareketle fındık üreticilerinin yüzde 80'inin ortalama bahçe büyüklüğünün 10 dekar, yüzde 35'inin ise 5 dekar dolayında olduğu söylenebilir.

Fındık Tarımında Toprak Mülkiyeti Dağılımı (1991)

İşletme Ölçeği	İşletme		Arazi		Ortalama Büyüklük
	Bin	Yüzde	Bin Ha	Yüzde
-19	173.0	47,8	108	20,6	6,2
20-49	139.0	38,4	228	43,6	16,3
-49	312.0	86,2	335	64,2	10,7
50-99	39.0	10,8	126	24,2	32,3
100-199	8.7	2,4	36	7,0	42,5
200+	2.2	0,6	24	4,5	113,0
Toplam	362		522		14,4

Kaynak: DİE

Fındık üreticilerinin yarısı yoksulluk sınırında

Günümüzdeki fındık verimi (100 kg/dekar) ve ürün alım fiyatı (1 dolar/kg) göz önünde bulundurulduğunda; fındık üreticilerinin yüzde 80'inin günlük 2,7; yüzde 35'inin ise günlük 1,4 dolarlık gelirle geçinmeye çalıştığı ortaya çıkarmaktadır. Bu üreticilerin dekar başına 16 milyon lira (11 dolar) da DGD aldığını varsayarsak; üreticilerin yüzde 80'inin geliri 3 dolar, yüzde 35'inin ise 1,5 dolar olmaktadır.

Sonuç olarak belirtmek gerekirse, üreticilerin yüzde 50'sini aşkın bölümünün fındıktan sağladığı gelir günde 2 doların altında kalmaktadır.

Yoksulluk çizgisi olarak, genellikle, bir kişinin bir günde 1 dolar kazanması esas alınmakta; 1 günde 1 dolar yaklaşımı basitçe ikiye katlanarak bir günde 2 dolar yaklaşımı da kullanılmaktadır. Yoksulluk oranı ise, geliri yoksulluk çizgisinin altında kalan kişi sayısının toplam nüfusa oranı olarak tanımlanmaktadır.

Yoksulluk çizgisi olarak bir günde 2 dolar yaklaşımını kabul edersek, fındık üreticilerinden en az yüzde 50'sinin kesinlikle yoksul olduğu ortaya çıkmaktadır.

Fiskobirlik'in ürün alımları

Bilindiği gibi 2000 yılı öncesinde Fiskobirlik, üretim fazlası olarak nitelenen fındığı devletin verdiği kaynak ile satın alıp depoluyordu. Devletin her yıl yaptığı gibi 2002 yılında da Fiskobirlik'e üretim fazlası fındığı alması için kaynak aktarması bekleniyordu. Ancak devletin Fiskobirlik'e kaynak aktarmasının önünde artık yasal engel vardı. Bu yasal engelin mucidi ise Dünya Bankası.

Türkiye'de son yıllarda tarım politikaları IMF ve Dünya Bankası'nın buyrukları doğrultusunda uygulanıyor. Mevcut destekleme sisteminin kaldırılarak DGD sistemine geçilmesi de, TSKB yasasının çıkarılması da bu iki kurumun dayatmaları ile gerçekleşti. 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri (TSKB) Hakkında Kanun 16 Haziran 2000 tarihinde yürürlüğe girdi. Bu yasa ile aralarında Fiskobirlik'in de bulunduğu 16 Birliğe bütçeden kaynak aktarımına yasak getirilmiştir: "Kooperatif ve Birliklere devlet ya da diğer kamu tüzel kişilerden herhangi bir destek sağlanamaz".

Altyapısı Dünya Bankası tarafından hazırlanan ve finanse edilen ARIP projesi kapsamında çıkarılan TSKB'ye ilişkin yasa uyarınca Fiskobirlik'e bütçeden kaynak aktarılması yasaklandı. Fiskobirlik'e bu madde nedeniyle kaynak aktarılmadı ve fındık fiyatı açıklanmadı.

Fındık konusunda Dünya Bankası'nı bir buyruğu daha var: "Fiskobirlik, 50 bin tondan fazla fındık almayacak". Çünkü daha fazla fındık alınırsa üreticide destekleme beklentisi sürer ve fındık üretimi artar. Yani Dünya Bankası üreticinin burnunun sürtülerek hizaya getirilmesini dayatıyor.

Fındık Üretimi ve Fiskobirlik Alımları

Yıl	Üretim (Bin ton)	Fiskobirlik Alımı
		Bin ton	Payı (yüzde)
1990	375	130	34,6
1991	314	85	27,1
1992	520	186	35,8
1993	305	2	0,7
1994	490	63	12,8
1995	455	34	7,5
1996	446	105	23,6
1997	410	65	15,1
1998	580	239	41,0
1999	530	142	26,4
2000	470	92	19,5
2001	625	129	20,6
2002	600	48	8,0
2003	480	8	1,6
2004	350	12	3,4
2005	530	51	9,6

Kaynak: TÜİK, DPT

Fiskobirlik'te yeniden yapılandırma süreci

2000 yılı uygulamaları: Fiskobirlik'in 2000 yılında 92 bin ton ürün almış, ürün bedeli (99 trilyon TL) üreticiye peşin ödenmiştir. Birlik, ürün alım bedellerinin tümünü, yeniden yapılandırma döneminin başlangıcında 2000 yılı bütçesinden tahsis edilen ödeneklerle oluşturulan "Döner Fon"dan aktarılan kaynaklarla karşılamıştır. 2000-2001 üretim sezonunda 59 bin ton kabuklu fındık satışı gerçekleştirilmiş ve bu satışlardan 120 trilyon TL gelir sağlanmıştır. Kalan 32 bin ton fındık 18 Temmuz 2001 tarih ve 2001/2791 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yağlığa ayrılmıştır.

2001 yılı uygulamaları: Fiskobirlik 2001-2002 üretim sezonunda 129 bin ton ürün almış, üreticiye ürün bedeli 195,6 trilyon TL olarak peşin ödemiştir. Birliğe, ürün alımlarının finansmanı için DFİF kaynaklarından 63 trilyon kredi tahsis edilmiştir. Fiskobirlik'in 2000 yılı ürün alımlarının finansmanında kullandığı 99 trilyon TL kredinin vadesi uzatılarak 2001 yılı ürün bedellerinin ödenmesinde kullandırılmıştır. Toplam DFİF kredisi 162 trilyon TL'dir. Değişik zamanlarda yapılan satışlar sonrasında 2001 yılı ürününden Fiskobirlik depolarında 104 bin ton fındık kalmıştır.

2002 yılı uygulamaları: 4572 sayılı Kanun hükümleri karşısında, Fiskobirlik ile DFİF'te yeterli kaynak bulunmaması nedeniyle arz fazlası fındığın devlet adına alınmasına olanak veren 2 Ekim 2002 tarih ve 2002/4772 sayılı kararname ile değişik 23 Eylül 2002 tarih ve 2002/4765 sayılı kararname kapsamında yapılan alımlar sona ermiş olmakla birlikte ürün fazlası piyasadan çekilemediği için üreticinin elinde kalmıştır. Bu nedenle üretici mağduriyetini önlemek için 31 Aralık 2002 tarihinde sona eren devlet adına fındık alımları 29 Ocak 2003 tarih ve 2003/5222 sayılı kararname ile 7 Mart 2003 tarihine kadar uzatılmıştır. Bu alımlar sonucu Fiskobirlik tarafından devlet adına 77,8 trilyon TL tutarında toplam 48 ton 2002 yılı ürünü kabuklu fındık alınmıştır.

Alımlar sonrasında fındık üreticilerinin gelir kayıpları karşılanamadığı için 29 Ocak 2003 tarih ve 2003/5203 sayılı kararname ile dekar başına üreticilere 25 milyon TL ek ödeme yapılmasına karar verilmiştir. 2002-2003 ihraç sezonu sonuna yaklaşılırken piyasada fındık sıkıntısı baş göstermesi nedeniyle devlet adına alınan fındıkların satılması olanağı doğmuş ve satışlar Hazine Müsteşarlığı'nın talimatları doğrultusunda Fiskobirlik tarafından partiler halinde satılarak Hazine hesabına 54 milyon dolar aktarılmıştır.

Fiskobirlik Alımları ve Kullandırılan DFİF Kredileri

Dönemi	Alım Miktarı(Bin Ton)	Alım Tutarı(Trilyon TL)	SağlananDFİF Kredisi	Alımda DFİF Payı (Yüzde)
1999-2000	142	154	147	96
2000-2001	92	99	99	100
2001-2002	129	196	162*	83

(*) Birliğe 2000-01 döneminde kullandırılan kredinin vadesi uzatılarak, 2001-02 döneminde de kullanılması sağlanmıştır. 2001-02 döneminde sağlanan ek kredi 63 trilyon TL'dir.

2003 yılı uygulamaları: Fiskobirlik tarafından 2003 yılında alınan ürün miktarı 8 bin ton olup, üreticiye ürün bedeli olan 21 trilyon TL olarak peşin ödenmiştir. Ayrıca Birlik aldığı ürünün büyük bir bölümünü alım fiyatının üzerinde satarak üreticilere 550.000 TL/kg fiyat farkı dağıtmıştır.

2004 yılı uygulamaları: 2004 yılı üretiminin iklim koşulları nedeniyle düşük gerçekleşeceğinin ortaya çıkması üzerine Fiskobirlik stoklarında bulunan 103 bin ton 2001 yılı ürünü kabuklu fındığın satılması, yağlığa ayrılması ya da başka şekilde değerlendirilmesi sonucu oluşacak zararların Fiskobirlik'in DFİF kaynaklı borçlarına mahsup edilmesine ilişkin 31 Mayıs 2004 tarih ve 2004/7411 sayılı kararname yayımlanmıştır.

Kararnamede mahsup işleminin en eski borçtan başlanarak yapılacağı, satılamayan fındığın yağlık ya da diğer yöntemlerle değerlendirilmesi işlemine 31 Ağustos 2004 tarihinden başlanıp 30 Haziran 2005 tarihine kadar sonuçlandırılması koşulu getirildiği, elde edilen gelirin yüzde80'inin DFİF gider hesabına aktarılacağı, 1 Mayıs 2000 sonrası DFİF yükümlülüklerinin 1 Temmuz 2004 tarihinden itibaren faizsiz olarak erteleneceği, vadenin de Hazine Müsteşarlığı'nın bağlı olduğu Bakan'ın uygun göreceği süreye kadar uzatılabileceği, Fiskobirlik'in 1 Mayıs 2000 tarihinden sonra kullandığı kredilerin tümünü geri ödemeden DFİF kaynaklı kredi kullanamayacağı öngörülmüştür.

Satışlar sonucu, 293 trilyon TL gelir temin edilmiş ve Fiskobirlik tarafından DFİF borçlarından mahsup edilmek üzere de Hazineye 235 trilyon TL ödeme yapılmıştır.

Hazine Müsteşarlığı kontrolörleri ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı müfettişleri tarafından yapılan inceleme sonucu hazırlanan rapora göre Birliğin borcu aşağıdaki şekilde belirlenmiştir:

1 Mayıs 2000 öncesi DFİF' ten kullandırılan kredi borcu: 1.163.099.300 YTL

DFİF şartlarına dönüştürülen köprü kredisi: 133.405.798 YTL

1 Mayıs 2000 sonrası kullandırılan DFİF kredisi: 167.773.584 YTL

Toplam borç: 1.464.278.682 YTL

Mahsup edilecek toplam tutar:

1998 yılından: 707.639.964 YTL

1999 yıl