Metin Erksan'ın Ardından

Türkiye sinemasının usta yönetmenlerinden Metin Erksan, 83 yaşında hayata veda etti. Erksan böbrek yetmezliği teşhisiyle 10 gün önce hastaneye kaldırılmıştı. 1929 Çanakkale doğumlu olan yönetmen dün akşam saatlerinde hayatını kaybetti.

Erksan "Sevmek Zamanı", Susuz Yaz", Kuyu", "Yılanların Öcü ve "Acı Hayat" gibi Yeşilçam Sinemasının başyapıtlarına imza atmıştı.

Pertevniyal Lisesi'nde okuyan Erksan,1952 İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi bölümü mezunu. Henüz üniversite öğrencisiyken Yusuf Ziya Ortaç'ın yönettiği 1950 "Binnaz" adlı filminin senaryosunu yazdı. Mezun olduğu yıl Dünya gazetesinde film eleştirileri yazmaya başladı. Aynı yıl ilk filmini yönetti: "Karanlık Dünya". Film Aşık Veysel'in hayatını anlatıyordu ve senaryo Bedri Rahmi Eyüboğlu'na aitti. Ardından "Beyaz Cehennem / Cingöz Recai" (1954), "Yol Palas Cinayeti" (1955) ve "Ölmüş Bir Kadının Evrakı Metrukesi" (1956) gibi değerleri yıllar sonra anlaşılacak üç film yönetti.

1958'de çektiği ikinci filmi "Dokuz Dağın Efesi" ile ilk büyük çıkışını yaptı. Film 1. Türk Filmleri Festivali'nde Jüri Özel Ödülü'nü aldı. Ardından hemen her yıl iki film yaptı "Hicran Yarası" (1959), "Gecelerin Ötesi" (1960), "Şoför Nebahat" (1960), "Mahalle Arkadaşları" (1961), "Oy Farfara Farfara" (1961), "Sahte Nikah" (1962).

Erksan'ın üstat olarak adlandırılması Anadolu'da köy ve kasaba yaşamını konu ettiği edebiyat uyarlamalarıyla yaptığı toplumsal gerçekçi filmleriyle oldu. 1962'de başyapıtlarından "Yılanların Öcü" (1962) ve "Acı Hayat" (1962) geldi.

"Yılanların Öcü", Fakir Baykurt'un 1954'de yayınlanan ve hakkında soruşturma açılıp öğretmenlikten uzaklaştırılmasına neden olan romandan uyarlanmıştı. Baykurt romanda Cumhuriyet döneminde köy yaşamına "modern" devletin etkisi ve toplumsal dönüşümün sancıları katmanlı bir şekilde anlatılır. Erksan sinema diline aktarılması bu zorlu romanı usta bir sinema dili ve siyasi retoriğe girmeden yalın bir dille anlatır.

Daha sonra Erksan sinemada en yetkin ve verimli dönemini 1963 -1968 döneminde yaşar. "Susuz Yaz"ı 1963'de yapar.1964 onun için özel bir yıldır: "İstanbul Kaldırımları", "Suçlular Aramızda" gibi Türkiye sinemasının en iyi filmleri arasında sayılan iki filmi aynı yıl çeker ve "Susuz Yaz" ile Berlin'de E İyi Film Ödülü'nü kazanır.. Ardından 1965'te bir başka başyapıt "Sevmek Zamanı" gelir; ki bu film sonrası sinema dünyasında karşılaştğı sessizlik Erksan'ın "anlaşılamıyorum" hissinin başlangıcı olur. 1966'da "Ölmeyen Aşk"ı ve 1967'de "Ayrılsak da Beraberiz"i yönetir. Ve 1968'de unutulmaz "Kuyu" filmi gelir.

"Kuyu" Türkiye sinemasının klasikleri arasına girer. Üç-dört satırlık bir gazete haberinden yola çıkarak yazar senaryoyu, 1960'lada Anadolu'da insanların "kuyulara" hapsolmuş trajedisini anlatır. Fimin müziklerinin Orhan Gencebay'ın yapmış olduğunu hatırlamakta fayda var; keza "Kuyu"da yaşanan hayatlar şehre göçe neden olan toplumsal dönüşümü de anlatıyor. Büyük şehre göçün yarattığı melez müzik Arabesk'in ilk sesi Orhan Gencebay'ın "Kuyu"da kullanılmış olması manidar.

"Kuyu" sonrası Erksan'ın kırgınlık ve ticari sinemaya geçiş dönemi başlıyor. "Sevmek Zamanı" 1967'de Altın Portakal Film Festivali'ne katıldığında yaptığı eleştiri Erksan'ın sonraki yıllarda geliştireceği tavrın ipucunu verir: "Bu jüride filmimi değerlendirecek kimse yok". Bir surete aşık alan adamın, suretin sahibiyle tanıştığında surete olan aşkından vazgeçmemesini anlatır "Sevmek Zamanı"nda ve film gerçekten de zamanın ötesindedir ve değeri yıllar sonra sanatta postmodernite ve göstergebilim tartışılırkenve hatta tasavvufun çağdaş sanata etkisi aranırken anlaşılacaktır. Gerçekten de Erksan Türkiye sinema tarihinin en az anlaşılmış, değeri en az bilinmiş ustalarından biridir.

Her biri birer klasik olarak adlandırılacak onlarca film yapan Erksan Türkiye'de sadece dört önemli ödül aldı. Bunlardan biri çok önemli Susuz Yaz'ın Berlin Film Festivali'nde 1964'te En İyi Film ödülü alması büyük bir başarıydı.

Erksan'ın aldığı ödüller:

• "Suçlular Aramızda",  İzmir Enternasyonal Fuarı 1. Film Şenliği, 1965, , En İyi Yönetmen
• "Gecelerin Ötesi ", Türk Filmleri Yarışması, 1961, , En İyi Senaryo
• "Kuyu", 1. Adana Altın Koza Film Şenliği, 1969, , En İyi Yönetmen
• "Kuyu " 24. Antalya Film Şenliği, 1987, Onur Ödülü.

Filmografisi

Aşık Veysel'in Hayatı/Karanlık Dünya (1952), Dokuz Dağın Efesi (1953), Beyaz Cehennem (1954), Yol Palas Cinayeti (1955), Ölmüş Bir Kadının Evrak-ı Metrukesi (1956), Gelinin Muradı (1957), Hicran Yarası (1958), Gecelerin Ötesi (1960), Şoför Nebahat (1960), Mahalle Arkadaşları (1961), Oy Farfara Farfara (1961), Acı Hayat (1962), Çifte Kumrular (1962), Sahte Nikah (1962), Yılanların Öcü (1962), Susuz Yaz (1963), İstanbul Kaldırımları (1964), Suçlular Aramızda (1964), Sevmek Zamanı (1966), Ölmeyen Aşk (1966), Ayrılsak da Beraberiz (1967), Kuyu (1968), Ateşli Çingene (1969), Reyhan (1969), Yılın Kadını Değil (1969), Eyvah (1970), Sevenler Ölmez (1970), Feride (1971), Hicran (1971), Makber (1971), Keloğlan ve Can Kız (1972), Süreyya (1972), Dağdan İnme (1973), Şeytan (1974), Kadın Hamlet / İntikam Meleği (1976), Sensiz Yaşayamam (1979), Preveze Öncesi (1982).