Yurtdışına asker gönderme tezkereleri neleri kapsıyor?

Fotoğraflar: Ali Öz arşivi ve AA

Irak ve Suriye ile Lübnan olmak üzere iki yurtdışına asker gönderme tezkeresinin süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhurbaşkanlığı tezkereleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sunuldu.

TBMM Genel Kurulu'nda bugün askeri tezkerelerin uzatılmasını içeren kanun teklifi görüşülecek.

Tezkere nedir?

Tezkere "bir iş için izin verildiğini bildiren resmi kağıt" anlamına geliyor. Cumhurbaşkanlığı, TBMM Başkanlığı, Komisyon Başkanlıkları ve milletvekilleri tarafından resmi olarak gönderilen ve TBMM Genel Kurulu'nun bilgisine veya onayına sunulması gereken yazışmalar "tezkere" olarak adlandırılabilir. Silahlı kuvvetlerinin ülke dışına gönderilmesi, TBMM'den bu yönde izin talebini içeren bir tezkerenin Cumhurbaşkanlığı tarafından TBMM Başkanlığı'na sunulması ve bu tezkerenin TBMM Genel Kurulu'nda görüşülüp oylanması sonucunda alınan karar ile gerçekleşir.

2 yıl uzatılması için görüşülecek

Daha önce 1 yıl uzatılması için yapılan görüşmelerde bu sefer, Irak ve Suriye sınır ötesi harekat tezkerenin 2 yıl uzatılması görüşülecek. Bu bazı yorumlara göre, erken seçim olma ihtimalinin yüksekliği ve mevcut iktidarın "kendilerini garantiye alma" çabası olarak yorumlanıyor.

Kürt sorunundan kaynaklı devam eden silahlı çatışmalarda son 5 yılda İnsan Hakları Derneği (İHD) Dokümantasyon verilerine göre 5.773 ölü, 8.497 yaralı bulunmaktadır. Bu bilançoya Suriye ve Irak'ta (2020 hariç) silahlı çatışmalar ve sınır ötesi askeri operasyonlarda yaşamlarını yitirenler dahil değil. Bu bilanço orta büyüklükte bir savaş bilançosu olarak görülüyor.

Irak-Suriye Tezkeresi

Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın imzasıyla gönderilen Irak ve Suriye tezkeresinde, "Türkiye'nin güney kara sınırlarına mücavir bölgelerde yaşanan gelişmeler ve süregiden çatışma ortamının milli güvenlik açısından taşıdığı risk ve tehditlerin artarak devam ettiği" belirtiliyor. Ayrıca "Türkiye'nin, komşusu Irak'ın toprak bütünlüğünün, milli birliğinin ve istikrarının korunmasına büyük önem atfedildiği" aktarılıyor. 

Ayrıca İdlib'de, Astana süreci kapsamında istikrar ve güvenliğin tesisine ilişkin faaliyetleri hedef alan risk ve tehditlerin devam ettiği vurgulanan tezkerede, "Bütün bu gelişmeler kapsamında, terörle Irak ve Suriye'nin toprak bütünlüğünü bozmaya ve sahada gayrimeşru oldubittiler oluşturmaya yönelik, milli güvenliğimize tehlike oluşturabilecek her türlü risk, tehdit ve eyleme karşı, uluslararası hukuktan doğan haklarımız doğrultusunda gerekli önlemlerin alınması milli güvenliğimiz açısından hayati önem arz etmektedir" ifadesine yer alıyor. 

Lübnan Tezkeresi

Lübnan tezkeresinde ise, "Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin (BMGK) 11 Ağustos 2006'da kabul ettiği 1701 sayılı karar ve TBMM'nin 5 Eylül 2006 tarihli kararıyla 1 yıl için verdiği izin kapsamında, Türkiye'nin, Lübnan'da konuşlu UNIFIL'e (United Nations Interim Force in Lebanon) TSK unsurlarıyla katkı sağladığı, iznin süresinin son olarak 31 Ekim 2020'den itibaren 1 yıl uzatıldığı" ifadesi yer alıyor. 

İHD'nin tezkere ile ilgili yaptığı açıklamada; Anayasanın 92. maddesine göre Türkiye'nin yabancı ülkelere silahlı kuvvetlerini gönderebilmesi için uluslararası hukukun meşru saydığı durumlarda hareket etmesi gerekiyor. Bu durumda, BM Güvenlik Konseyi kararı olmadan Türkiye'nin Irak'ta ve Suriye'de silahlı kuvvetlerini sürekli olarak bulundurması Anayasa'ya aykırı bir durum oluşturuyor. Öte yandan BM Güvenlik Konseyi kararı olmadığı gibi Irak ve Suriye hükümetlerinin bu konuda alınmış kararları da bulunmamaktadır.

Muhalefet ne oy kullanacak?

Tezkereye Halkların Demokratik Partisi (HDP) "hayır" diyeceğini İYİ Parti ise "evet oyu kullanacağını açıklamıştı. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ise bugün "hayır" diyeceklerini açıkladı. DEVA Partisi de bugün Suriye ve Irak tezkeresine "evet" oyu vereceğini açıkladı. TİP milletvekilleri de "hayır" oyu kullanacak.

İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener: Biz, TBMM'ye gelen bütün tezkerelerle ilgili olarak önceden bir ekip kurarız. Onlar rapor oluşturur, milletvekili arkadaşlarımızla paylaşır. Bu çalışmayı yaptırdık. O raporun sonucunda, eleştirilerimiz baki kalmak kaydıyla "evet" oyu vereceğimizi ifade etmek isterim.

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu: Torba tezkere dönemi başladı. Her şeyi koymuşlar bir tezkerenin içine gelin buna evet deyin diyorlar. Niye kardeşim? Biz senin her dediğinin altına mühür mü basacağız. Ne ne değildir nedir bir anlat. MHP her dediğine evet diyebilir. Ama biz milli kurtuluş savaşı geleneğinden gelen bir partiyiz.

HDP Eş Genel Başkanı Mithat Sancar: İktidar savaş politikalarıyla varlığını güvence altına almaya çalışıyor. Tezkerelerin de buna hizmet edeceğini herkes görmeli. Çağrılarımızı yeniliyoruz: İktidarın tezkere ve savaş oyunlarına hayır deyin.

Meclis'ten 71 yılda 76 tezkereye izin 

Meclis, 1950 sonrası dönemde ilk kez, Kore'ye Türkiye askerinin gönderilmesi için dönemin hükümetine izin verdi. TBMM, 6 Aralık 1950 tarihli birleşiminde, "dünya barışını kurmak, korumak ve insanlığın emniyet ve huzurunun sağlanması amacıyla Türk askerinin Birleşmiş Milletler (BM) orduları saflarına katılması" yönündeki Başbakanlık tezkeresini kabul etti.

Meclis, Kıbrıs'a asker gönderilmesi konusunda çeşitli tarihlerde 3 kez izin verdi. İlki, 16 Mart 1964 tarihini taşıyor. Kıbrıs konusundaki diğer iki tezkere de 17 Kasım 1967'de ve 20 Temmuz 1974'te kabul edildi.

Irak'ın Kuveyt'i işgaliyle başlayan "Körfez Krizi" sürecinde de TBMM'den 3 tezkere çıktı.

Körfez Krizi sürecinde de 12 Ağustos 1990'da hükümete tezkere için izin verildi. TBMM, 5 Eylül 1990 ve 17 Ocak 1991'de de tezkere izni verdi.

1 Mart tezkeresi

ABD'nin Irak'a yönelik operasyonuyla ilgili olarak 4 Başbakanlık tezkeresi, 2003'te TBMM'ye sunulurken, bunlardan Türkiye askerinin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı ülke askerlerinin Türkiye'ye gelmesini içeren tezkere kabul edilmedi.

Irak Savaşı nedeniyle "TSK'nin yabancı ülkelere gönderilmesi ve yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunması için Hükümet'e yetki verilmesine" ilişkin 25 Şubat 2003 tarihli Başbakanlık tezkeresi, TBMM Genel Kurulunda 1 Mart 2003'te "salt çoğunluğa ulaşılmaması" nedeniyle kabul edilmedi. Bu oylamaya 533 milletvekili katılmış, 264 kabul, 250 ret, 19 çekimser oy kullanılmıştı.

1 Mart zaferi Türkiye'de toplumsal hareketlerin önemli kazanımlarından biri olarak kabul ediliyor. Tezkerenin Meclis'te görüşülmesi öncesinde günlerce süren ve on binlerce insanın katıldığı "Savaşa hayır" protestoları, mitingler, toplantılar, imza kampanyaları düzenlenmişti. TBMM'de Irak savaşına ilişkin tezkere görüşülürken ise Türkiye'nin pek çok şehrinden yaklaşık 100 bin kişi, Sıhhiye Meydanı'nda "savaşa ve tezkereye hayır" demek için toplanmıştı. 

TIKLAYIN - 18 yıl sonra 1 Mart tezkeresini hatırlamak

TIKLAYIN - 2002-2003'ün Irak'ta savaşa hayır günlerinde

TBMM'ye son olarak Irak ve Suriye ile Lübnan olmak üzere iki yurt dışına asker gönderme tezkeresinin süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhurbaşkanlığı tezkereleri sunuldu.

Genel Kurulda, bugün yapılacak görüşmelerin ardından şayet tezkere kabul edilirse Meclis, yurtdışına asker gönderilmesi için 78 kez izin vermiş olacak.

(AÖ)

Kaynak: bianet arşivi, İHD, AA