Örgütlenme özgürlüğü bu belgesellerde

Türkiye'de ve dünyada insan hakları açısından yaşanan çok farklı sorunlara yönelik olarak izleyenlerde bir farkındalık ve duyarlılık oluşturmayı hedefleyen 12. İnsan Hakları Belgesel Film Günleri'nin bu yılki teması "Örgütlenme özgürlüğü."

Programda yer alan filmlerin bir bölümü 10 – 12 Aralık 2021 tarihlerinde İzmir'de Fransız Kültür Merkezi salonunda ve 18 – 19 Aralık 2021 tarihlerinde Van Barosu salonunda pandemi koşullarına özen gösterilerek fiziki olarak da izlenebilecek.

Merhaba Canım

"Merhaba Canım" yönetmenliğini Ulaş Tosun'un üstlendiği 58 dakikalık bir yapım. Belgesel adını, Arkadaş Z. Özger'in yazıldığı dönemde tartışma yaratan, "Merhaba Canım" (Dost Dergisi-1970) adlı şiirinden alır. Türkiye devrimci ve entelektüel çevrelerinde de etkin olan heteronormatizme karşı bir başkaldırı olan şiirde, epizotlar halinde; şairin karakteri, ailesi, içinde yaşadığı toplumla ilişkisi ve 3 yıl sonra gerçekleşecek "beklenmedik" ölümü ile ilgili göndermeler bulunuyor. Belgesel aynı epizotları bugün -şiirin yazımından 50 yıl sonra- belgesel sinema olanaklarından yararlanarak takip eder.

"Merhaba Canım" Arkadaş Z. Özger'in şiirleriyle, ailesinin, yoldaşlarının, dostlarının anlatılarıyla, genç şairin hayatıyla etkileşen tavır ve olaylara sol resmi tarih söyleminin dışına çıkıp, öteki olma haliyle temas kurarak, "kayıp" bir portrenin izini sürer.

Muhtaç

"Muhtaç" adlı belgesel Emre Battal'ın yönettiği 46 dakikalık bir film ve güncel bir mevzuya eğildiği kesin; ne de olsa 2021 Türkiye'sinde gıda enflasyonu konuşuluyor. Tezgâhlara şaşırtıcı fiyatlarla gelen gıdaları kimler hangi koşullarda, nerede nasıl üretiyor ya da üretemiyor? İnsan yaşamı üreticiye muhtaç.

Üretici ise yalnızlık ve yok oluşa giden bir döngünün içinde. "Muhtaç" filmi endüstriyel üretim ve hızlı tüketim dünyasında muhtaçlık ilişkisinin bağlamını yerelden, üreticinin dünyasından anlatıyor. Rahatsız edici bir gerçekliği gözler önüne seriyor ve gelecek için bugünü yeniden tasarlamanın yollarını arıyor.

Nardjes A

"Nardjes A." yönetmenliğini Karim Aïnouz'un üstlendiği 80 dakikalık bir film. Cezayir, Şubat 2019. Cumhurbaşkanı Bouteflika'nın 5. dönem için yeniden aday olmasına karşı başlayan barışçıl halk ayaklanması adım adım bir devrime dönüşür. Cezayirli genç bir kadın olan Nardjes de halkının umutlarına ses vermek için harekete katılmıştır.

8 Mart 2019 Dünya Kadınlar Günü'nde çekilen film, Nardjes'i Cezayir sokaklarındaki binlerce protestocunun ―kendilerini on yıllardır suskunluğa mahkum eden bir rejimi devirmek için mücadele eden protestocuların― arasına katılırken resmediyor. Ülke daha iyi bir geleceğe doğru yürürken biz de Nardjes'e eşlik ediyoruz.

Nasıl İstersem

"Nasıl İstersem" / As I Want yönetmenliğini Samaher Alqadi'nin üstlendiği 88 dakikalık bir belgesel. 25 Ocak 2021, Kahire. Devrimin ikinci yıldönümünde Tahrir Meydanı'nda pek çok cinsel saldırı gerçekleşir. Öfkeli yüzlerce kadın protesto amacıyla kitleler halinde caddeleri doldurur. Yönetmen Samaher Alqadi bu hikâyenin kendisini nereye sürükleyeceğini bilmeden büyüyen kadın isyan hareketini elinde kamerası ile çekmeye başlar. Çekimleri devam ederken hamile kalan Samaher, Filistin'de geçen çocukluğunu hatırlayacak ve Orta Doğu'da kadın ve anne olmanın anlamları üzerine düşünmeye başlayacaktır.

Samaher onu son kez göremeden vefat eden annesiyle hayali bir konuşma başlatır. İç sesi tüm film boyunca bizi peşinden sürükleyecek olan şeyleri, sakladığı ve söyleyemediği şeyleri açıklar. Ailesinin Ramallah'taki evine gitmek için yola çıkan Samaher, bu travmatik ziyaretle sürekli unutmaya çalıştığı çocukluğunun karanlık hatıraları ile yüzleşecektir. Mısır'da ise çatışmalar devam eder ve hatta oğlunun doğumunun ardından Samaher kendini mücadelenin ön saflarında bulur.

Ölümüne Boşanmak

"Ölümüne Boşanmak" / Dying to Divorce, Chloe Fairweather imzalı 80 dakikalık bir belgesel. Beş yılda tamamlanan bu film, izleyicileri Türkiye'nin toplumsal cinsiyet temelli şiddet krizine ve demokratik özgürlükleri tahrip eden siyasal olayların kalbine götürüyor. Bire bir çekilmiş kişisel hikâyeler yoluyla, modern Türkiye'de bağımsız bir kadın olma mücadelesine dair benzersiz bir perspektif sunuyor.

Türkiyeli her üç kadından biri ev içi şiddete maruz kalırken kadın cinayetlerinin sayısı yükselmeye devam ediyor. Fakat bazı Türkiyeli kadınlar bununla mücadele ediyor. Cesur bir avukat olan İpek Bozkurt, istismarcı erkeklerin cezalandırılmasını sağlayarak bu kadın düşmanı gidişata karşı çıkmaya kararlı.

Nasrin

"Nasrin", Jeff Kaufman'ın yönettiği 92 dakikalık bir film. Tutuklanmayı göze alan bir grup kadın ve erkek tarafından İran'da gizlice çekilen bu film, dünyaca ünlü insan hakları aktivisti ve siyasi mahkum Av. Nasrin Sotoudeh'in ve İran'da kayda değer bir direniş sergileyen kadın hakları hareketinin kapsayıcı bir portresini sunuyor. Nasrin uzun yıllardır kadınların, çocukların, dinsel azınlıkların, gazetecilerin, sanatçıların ve ölüm cezası alan mahkûmların hakları için mücadele ediyor.

Filmin yapımı sırasında, Haziran 2018'de, İran'daki zorunlu tesettür yasasına karşı çıkan kadınları temsil ettiği için tutuklanır. 38 yıl hapis ve 148 kırbaç cezasına çarptırılır. Tanınmış sinemacı Jafar Panahi, Nobel Barış Ödülü sahibi Şirin Ebadi ve gazeteci Ann Curry'nin yer aldıkları filmin anlatıcısı Oscar ödüllü Olivia Colman.

Nemesis

"Nemesis" adlı olağanüstü belgesel Thomas Imbach'ın yönettiği 131 dakikalık bir eser ve seyredilmeyi mutlaka hak ediyor. Hikâyesi şöyle: Zürih'teki eski yük istasyonu bir zamanlar şehrin refah kapısıydı. İstasyonun inşası mal akışının önünü açmış ve şehri dünyaya bağlamıştı. Fakat 125 yıl sonra, uluslararası ticaret ve hareketliliğin bu sembolik mekanı şimdi bir denetim, izolasyon ve ulusal güvenlik mekanına dönüşüyor. Eski yük istasyonunun yerine, sınır dışı edilmeyi bekleyen kişilerin tutulacağı yeni bir polis ve nezaret merkezi yapılması tasarlanıyor.

Filmci Thomas Imbach, tümüyle kendi penceresinden çektiği bu belgeselde inşaat sahasını yedi yıl boyunca izleyerek, bölgeyi yeniden şekillendiren makinelerin ve insanların bitmek bilmez hareketinden yaşam ve güzellik damıtmayı deniyor. Imbach'ın hayretinden beslenen ve hem kişisel güncesine hem de yeni gelen göçmenlerin tanıklığına dayanan Nemesis, geçmişin imhasıyla nasıl baş edeceğimizi soruşturuyor.

Nöbetçi

"Nöbetçi" – The Guardian yönetmenliğini Martina Priessner'in üstlendiği, 88 dakika boyunca sizi müstesna karakterinin ve coğrafyasının dünyasına taşıyan çarpıcı bir film. Ortodoks rahibe Dayrayto 18 yıldır Türkiye'nin Güneydoğusu'nda harap bir Süryani köyü olan Zaz'daki bir kilisede yaşamaktadır. 14 yıl boyunca rahip Abuna'yla birlikte kiliseye bakmış; rahibin dört yıl önceki ölümünden sonra iki köpeği, ineği, tavukları ve üç kedisiyle tek başına kalmıştır. Çeşitli tehditlere açık bir durumda olan ve oradaki varlığı yerel aktörler tarafından rahatsız edici bulunan Dayrayto, Müslümanların daimi husumetine karşılık kendi cemaatinden çok sınırlı bir destek görmektedir.

Durum giderek zorlaşmakta ve Dayrayto kasten zehirlendiğini düşündüğü köpeğinin hayatı için endişelenmektedir. Kamera Dayrayto'nun gündelik yaşamını izleyerek, hayatta kalma mücadelesine, yaşadığı endişe ve güçlüklere, korku ve yalnızlık deneyimine tanıklık eder. Fakat cesur bir kadındır Dayrayto ― Abuna'ya bu kutsal mekânı asla terk etmeme ve ne olursa olsun kiliseyi koruma sözü vermiştir.

Radyo Sessizliği

"Radyo Sessizliği" / Radio Silence yönetmenliğini Juliana Fanjul'un üstlendiği 75 dakikalık bir belgesel.2021 yılının Mart ayı. Bağımsız gazeteciliğin Meksika'daki önemli temsilcisi Carmen Aristegui ve ekibi, siyasi baskı ve sahte iddialar sonucu MVS radyosundan kovulur. Ertesi gün 200.000'den fazla katılımcının olduğu bir grup insan bu durumu protesto etmek için sokaklara dökülürler; Aristegui'nin işine geri dönmesi ve sansüre son verilmesi için imza kampanyası başlatırlar. Bu beklenmeyen gösteri ve itiraza karşın radyo yönetimi kararından dönmez. Bu tanınmış Meksikalı kadın gazeteci aslında kimdi? Meksika'da ifade özgürlüğü adına başlayan direnişin popüler figürü haline nasıl gelmişti? Düşmanları kimlerdi? Onlarca meslektaşının cinayete kurban gitmesine rağmen hayatta kalmayı nasıl başarmıştı? Kendisini aslında hiç onaylamadığı bir rolün içinde mi bulmuştu?

Bu belgesel Carmen'in ifade özgürlüğüne alan açma adına sabırla sürdürdüğü tehlikeli mücadeleyi ve takipçilerini bilgilendirmeye nasıl devam ettiğini anlatıyor. Böylesi bir mücadele bazı ülkelerde kolay olabilir, ancak ekonomik ve sosyal durumu siyasi yozlaşma ve uyuşturucu trafiğinin egemenliğinde olan Meksika'da Carmen ve ekibini zorlu bir mücadele bekliyor. Belgeselde Carmen ve ekibinin süregiden geniş araştırmalarının yanı sıra internet üzerinden yeni radyo istasyonu kurma çabalarını izliyoruz. "Radyo Sessizliği" cesur kadın gazeteci Carmen Aristegui'nin uyuşturucu kaçakçılarının tehdidi altında tekelleşmiş medyaya, yozlaşmış otoriter bir siyasi sisteme karşı mücadelesinin hikâyesi.

Sessizliğin Ötesindeki Dünya

"Sessizliğin Ötesindeki Dünya" / The World Beyond Silence yönetmenliğini Manuel Fenn'in üstlendiği 119 dakikalık bir film ve güncel bir konuya parmak basıyor. Bahar 2020. Dünya bir anda durdu. İnsanlar her kıtada kapandılar. Bildiğimiz haliyle dünya aniden değişti. Ardından ne geleceği belirsizdi. Amazon'dan Kuala Lumpur'a, Nairobi'den New York'a 12 farklı mekânda çekilen film, her şeyin değiştiği yılı mercek altına alıyor. Umut ve çaresizliğe, empati ve bilgisizliğe, direnç ve hepimizin yüzleşmek zorunda kaldığı kendi ölümlülüğümüze ilişkin öyküler. Kırılgan bir dünyanın 12 farklı yerinden 12 insan öyküsü

Amazon yerlilerinin yaşadığı bir köyün sakinleri kendilerini yalıtıyorlar ve hastalık kapmış olanlar için ayrı bir yer yapıyorlar. Bir anne bebeğinin ilk adımlarını izliyor ve ailesini özlüyor. Ayrılmanın eşiğinde bir çift birlikte izolasyona girmek zorunda kalıyorlar. Evsiz bir pizza dağıtıcısı COVID denetimleri sırasında kalacak yer arıyor. Genç bir kadın çocukluğunun aşırı Ortodoks dünyasına dönüyor. Bir hemşire yabancı bir ülkede yaşlı bir kadını toprağa veriyor. Sessizliğin ötesindeki dünyada insanlığın direncini anlatan 12 hikâye.

Silivri'den Mektuplar

"Silivri'den Mektuplar" /Letters From Silivri yönetmen hanesinde Adrian Figueroa'yı gördüğümüz 15 dakikalık bir film. Film, Osman Kavala'nın hapisteki zaman çizelgesini belgelemek için mektuplarından yararlanıyor.

Bu film, ses ve görüntüyü ayırarak, izleyicilerin Kavala'nın mektuplarını daha dikkatli dinlemelerini ve aynı zamanda sözlerini bir sivil toplum bağlamına yerleştirmelerini sağlayan bir yankı odası yaratmayı amaçlıyor.

Yeryüzü Ayakları

"Yeryüzü Ayakları" yönetmenliğini Ümit Güç'ün üstlendiği 22 dakikalık bir belgesel. Tarih, insan-doğa çelişkisi üzerinde ilerlerken, kendi içinde sınıfları, nesilleri ve cinsiyetleri de yarattı. Fakat insanlar zaman ve mekân sonsuzluğunda adımlarını atarken, ayağın üzerine koyduğu kabında bir ekonomi-politiği vardı.

Bu belgesel bu ekonomi-politik üzerine kurulmakla beraber, çağımızın sorunlarını da Orta Doğu üzerinden irdelemeğe çalışıyor. İnsanlığın adımları atılırken, ayakkabı ve izleri yine bin bir dil ve renkle insanlığın elinden geçmeye devam ediyor.

(MT/AÖ)