0-14 Yaş Çocuklar Kültür, Sanat ve Reklamda Nasıl Çalışacak?

Mecliste görüşülmeyi bekleyen 687 sıra nolu Torba Kanun tasarısına alt komisyonda, çocuk  çalışmasıyla ilgili yeni bir ekleme yapıldı. İş Kanunundaki  asgari çalışma yaşını belirleyen mevcut düzenlemede yapılan sınırlı değişiklikler yanında ilk defa sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde 14 yaşından küçük çocukların  çalışmasına  yer veriliyor.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 1919'dan bu yana çeşitli sektörler bazında çalışmaya başlama yaşını belirliyor. ILO 1973'te önceki asgari yaşla ilgili tüm düzenlemeleri revize  ederek, “Asgari Yaş Sözleşmesi” adı altında son bir düzeleme yaptı. Türkiye, 138 sayılı bu Sözleşmeyi 1998'de kabul etti (1). 

Türkiye söz konusu asgari yaşla ilgili sınırlandırmaları dikkate alarak öncekilerde olduğu gibi yürürlükteki İş Kanunu'nda da, çocukların asgari çalışma yaşlarını ve sürelerini düzenlemiş bulunuyor.

Çalışma saatleri

Buna göre, çalışmaya başlama yaşı 15 olarak belirlenmiş. 15 yaşını tamamlamış olanlar izin verilecek işlerde çalışabilecek. 14 yaşını dolduran ve ilköğretimini tamamlamış olanlar ise, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalışabilecek. İzin verilecek işler ile hafif işlerin neler olduğu yönetmelikle düzenlenmiş bulunuyor. 

Yine, 14 yaşını dolduranların günlük çalışma süresi yedi, haftalık çalışma süresi  35 saat olarak belirlenmiş. 15 yaşını dolduranların günlük çalışma süresi  en fazla 8, haftalık çalışma süresi ise 40 saat olabilecek. İş Kanuna göre 15 yaşını dolduranlar “genç işçi”, 14 yaşını dolduranlar  “çocuk işçi” olarak  adlandırılıyor.   

Nokta değişiklikler de var

Torba Kanun Tasarısında, İş Kanunundaki asgari yaşla ilgili düzenlemede nokta  değişikliğe göre, örneğin, 14 yaşını doldurmuş “çocuk işçi”lerin çalıştırılabilmesi için, “ilköğretimini tamamlamış olmaları” ifadesi,”zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış..” olarak değiştiriliyor. 

Yine, ilköğretimini tamamlayanların çalışabilmesi için aranan, “…bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak…” ifadesindeki koşullara,  “sosyal” koşulu da ekleniyor. 

14'ten küçük işçiler

Önemlisi, Torba Kanun Tasarısıyla ilk defa 14 yaşından küçüklerle ilgili düzenleme yapılıyor. Buna göre, “Ondört yaşını doldurmamış çocuklar… bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla….” çalıştırılabilecekler.

Sanat, kültür ve reklam faaliyetleriyle sınırlı olarak izin veriliyor olsa da, “14 yaşını doldurmamış çocuklar” ifadesi henüz bir yaşını doldurmayan bebeklere de çalışma imkanı tanıyor. 

Düzenlemede ''bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak'' ifadesi kullanılmış olsa da, söz konusu sorunların yaşanmayacağı garantisi yok (2).

Özellikle, çocukların reklam filmlerinde yer almaması için kamuoyu oluşturulmaya çalışılırken, bebeklerin bile çalışabilmesine olanak sağlayan bu düzenlemenin yeniden ele alınması kaçınılmaz. 

Bebek de günde 5 saat mi çalışacak?

Üstelik, tasarıda devamla, bu çocukların günlük ve haftalık çalışma süreleri de belirleniyor. Buna göre bu çocuklar, günde beş ve haftada 30 saatten fazla olmamak kaydıyla çalışabilecekler. Böylece bebekler dahil 14 yaşın altındakilere günde beş saate kadar çalışma serbest hale geliyor. 

Ve bu düzenlemeye, ILO'nun asgari yaş sözleşmesindeki bir düzenleme kaynaklık ediyor. Çünkü, 138 sayılı Asgari Yaş Sözleşmesinde, “Yetkili makam, varsa ilgili işçi ve işveren örgütlerine danıştıktan sonra, Sözleşmenin 2.  maddesinin öngördüğü çalışma ya da istihdam yasaklarına sanatsal faaliyetlere katılma gibi amaçlar için münferit çalışma izinleri vermek suretiyle istisnalar getirebilir. Bu şekilde verilecek izinler, çalışma ya da istihdamın koşullarını belirleyecek, süresini sınırlayacaktır” ifadesine yer veriliyor (ILO-m.8).

Taraflara danışma

Asgari Yaş Sözleşmesi'nde vurgulandığı üzere 14 yaşından küçüklere ilişkin bu düzenleme yapılırken, işçi ve işveren örgütlerine  danışılması gerekiyor. Bu düzenleme alt komisyonda Tasarıya eklendiği için sosyal taraflara danışılmadığı anlaşılıyor. Madde gerekçesi de bulunmuyor.  Bu konu önemli.

Ayrıca, Asgari Yaş Sözleşmesinde, sadece sanatsal faaliyetlere katılma amacıyla ve münferit çalışma izinleri verilerek 14 yaşından küçüklerin çalışmasına kapı aralandığı halde, Tasarıda, sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinden de söz ediliyor. Reklam faaliyetlerinin ticari olduğu açık olmasına karşın sanatsal faaliyetler gibi değerlendiriliyor.

Bu konunun, ulusal yasa niteliği kazanmış Asgari Yaş Sözleşmesine uygunluk bağlamında yeniden düşünülmesi gerekiyor. Yapılacak işe özel (münferit) sözleşmede bu ayırım taraflarca konulabilir denilerek bu konular geçiştirilmemeli. Çünkü, bu sözleşmenin hayata geçebilmesi için alınacak izin uygulamasının  söz konusu riskleri önleyebileceğine de güvenmemek gerekiyor.  

Dolayısıyla, Tasarıda faaliyet bölümünden “reklam”ın çıkarılması, 14 yaş altı sınırı getirilmesi, çalışma saatleri de blok olarak değil, yaşlara göre dilimlenerek bölümlendirme yolunda düzenleme eklenmesi gerekiyor. (DK/BA)

 **Emekli iş baş müfettişi, İş  Müfettişleri Derneği kurucu başkanı. İş mevzuatının sorunlu alanları yanında, kadın işçiler, çocuk işçiler, engelliler, ev eksenli çalışanlar, ev işçileri ve mevsimlik göç eden tarım işçileriyle ilgili çalışmalar yürütüyor ve yazıyor.

(1)  Bakanlar Kurulu Kararı Tarih ve Sayısı: 5 Mayıs 1998 / 98-11184, Resmi Gazete Yayım Tarihi ve Sayısı: 21 Haziran 1998 / 23379

(2)  “Türkiye Sinema Emekçileri Sendikası Sine-Sen örgütlenme uzmanı Zafer Ayden, kimi çocukların 15-16 saat, uyku saatlerine dikkat etmeden setlerde bekletildiğini söylüyor, rapor alarak öğrenimlerinden geri kalan bu çocukların herhangi bir sosyal güvencelerinin de bulunmadığını belirtiyor (Ürüt, 2008)”.

Kaynak

Tülay Tülin Yılmaz, “Çocuk İşçiliğinin Yeni Formları: Çocuk Oyuncular”, Çalışma ve Toplum Dergisi- Sayı 40 - sayfa 219