Sakatlar ve Genel Sağlık Hizmetleri
Sakatların bu tür gereksinim ve talepleri de tüm yurttaşlara hizmet veren genel sağlık kurumları tarafından karşılanmak durumundadır. Dolayısıyla sakatların genel sağlık hizmetlerine ulaşmaları ve yararlanmak da onların en temel hakları arasındadır.
Genel bir kural olarak; sakatlar bu haklardan da toplumun tüm bireylerine sunulanla aynı şekilde yararlanmalıdır. Ancak bunun sağlanabilmesi için onların bu kurumlara ulaşabilmesi konusunda bazı "özel çabalar"ın yerine getirilmesi gerekir. Bu çabalar öncelikle onların sakatlıklarının yarattığı olumsuzlukların giderilmesi noktasında yoğunlaşmalıdır.
Her sağlık kurumu, her tür sakatın da ulaşıp, yararlanmasına olanak tanıyacak biçimde düzenlenmelidir. Ancak bu yapılırsa sakatlar da diğer insanlarla "eşit" hale gelecektir. Aslında "eşitliğin sağlanması" da yetmez, ek olarak "pozitif ayrımcılık temelinde" davranmak gerekir.
Eşitliğin sağlanması öncelikle iki temel görevin yerine getirilmesini gerektirir:
* Hizmet almayı önleyen tüm fiziksel engellerin kaldırılması,
* Çalışan sağlık personelinin sakatlıklar ve sakatlar konusunda, hem duygu hem de tutum olarak nasıl hizmet verecekleri konusunda eğitilmesi.
Ancak bu iki koşul yerine getirildiğinde "genel amaçlı sağlık kuruluşlarından sakatlar da tüm insanlar gibi yararlanmaktadır" diyebiliriz.
* * *
Sağlık hizmetinin etkin ve ulaşılabilir olması ancak basamaklandırılmış bir hizmetin sunulması halinde olanaklıdır. Basamaklı hizmetin ilk basamağının en önemli niteliği, sağlık hizmetinin ondan yararlanacak olanların en yakınında ve en kolay ulaşılan yerde verilmesidir.
Bu sakatlar açısından da böyledir ve bu "ulaşılabilirlik ve yakın olma unsuru" onların sakatlıklarından kaynaklanan zorluklarının azaltılması ve "daha çok yararlanma" anlamına gelecektir.
Birinci basamağın diğer iki önemli niteliğinden birisi "sağlığı korunması ve geliştirilmesi", diğeri ise "çok yönlü hizmet"in verilebilmesidir.
Bunları tamamlayan diğer unsurlar arasında ise "uzman desteğinin sağlanması", bu anlamda daha üst basamak sağlık kuruluşlarıyla işbirliği ve talep edilen her tür hizmetten "eşit yararlanma"dır.
Bunlara uygun yapılandırılmış sağlık hizmetleri "Basamaklandırılmış Sağlık Hizmetleri" adını alır ve onun ilk basamağı da bizim ülkemize özgü olarak "sağlık ocakları"dır.
Sağlık ocağı yapı ve işlev olarak; her bireyin ilk basamak sağlık hizmetini alabileceği, kendisini yalnız hastayken değil sağlıklı zamanda da bilen, karşılıklı güven duyulan bir hekim ve onunla birlikte çalışan bir ekibin hizmet verdiği en temel sağlık kurumu olarak belirginleşir.
Ülkemizde 1961'de çıkan bir yasayla uygulamaya konulan ama yeterince etkin bir şekilde işletilmeyen bu hizmet modeli; dünyada bu amaçla oluşturulmuş en ideal modellerden birisidir.
Bu kurumlar iyi ve kendilerini belirleyen kurallara göre iyi ve doğru bir şekilde işletilip, yönetildiğinde, yalnız sağlam olanlar için değil, aynı zamanda sakatlar için de çok büyük olanaklar sağlamaktadır.
Çünkü bu modelde kişi herşeyden önce bir "hasta" olarak değil, kendine özgü nitelikleri ve durumu olan ve bu temelde hizmet alan bir "birey" olarak kabul edilmekte, onun hasta olmadan önceki durumu da hizmet veren kurum ve bu kurumlarda çalışan kişiler tarafından bilinmektedir.
* * *
Sakatın durumunu önceden bilen bir hekim ve sağlık kuruluşunun, genel sağlık sorunlarına yaklaşımı da çözüm önerileri de hastayı hiç tanımayan, durum, koşul ve olanaklarını bilmeyen bir başka hekim ve sağlık kuruluşuna göre daha yararlı, başarılı ve etkin olabilmektedir.
Sağlık ocağı sistemi iyi işletildiğinde onun hizmet konuları içinde yer alan, örneğin gebe ve bebeklere yönelik hizmetlerde olduğu gibi "evde bakım ve izleme hizmetleri" de sakatlara sağlık kurumuna gitmeden sağlık hizmetlerinden yararlanma olanağını yaratacağı için çok önemlidir. Başka modellerde bu tür hizmetler özel organizasyonlarla sağlanırken bu model, bu grup hizmeti içinde barındırmaktadır.
Basamaklandırılmış sağlık hizmeti ayrıca hizmeti birleştirip birbiriyle bütünleştirdiği için gereksiz yinelemeleri önleme bakımından da yararlıdır. Böylelikle sakatın sağlık durumuna bütüncül bir bakışla yaklaşma olanağı doğmaktadır.
Diğer taraftan genel sağlık hizmetlerinin verilmesi sırasında sakatlık durumundan kaynaklanan eksiklikler ve yetersizlikler de önceden görülüp bilineceği için tedavi ve bakımın etkinliği de dolaylı olarak yükselecektir.
Bu hizmet modeli, bir kavram olarak kendi görev alanı içinde sakatların da olduğunu kabul ettiğinde, sakatlık ve sakatlar konusundaki "özgün ve özel bilgiye" yeterince sahip olmaya çalışacaktır.
Bunun en önemli yararı ise onun verdiği genel hizmetler sırasında sakatlığın oluşmasını önleme noktasında olacak ve daha bilgili ve özenli bir hizmet sunacaktır.
Dolayısıyla sakatlara sunulacak genel/temel sağlık hizmetleri konusunda da bir basamaklandırılmış hizmetin varlığı olmazsa olmaz bir zorunluluktur. Bu aynı zamanda hem sakatın hem de toplumun kaynaklarının da doğru ve etkin kullanımı anlamına da gelecektir.(MS/EÜ)