Refika: Anadili emanettir sizindir, size aittir

Fotoğraf: Mayıs 2017'de Rize Fındıklı'da yaşayan Laz kadınların katıldığı hidroelektrik santral karşıtı eylemden/ Evrim Kepenek/bianet

Gola Kültür Sanat ve Ekoloji Derneği'nin kurucularından Refika Kadıoğlu. 20 yıl önce önce Lazca’nın ve Laz kimliğinin, peşine düştü. Festivaller düzenledi, sadece çocuklardan oluşan Lazca şarkıların söylendiği koro kurdu. Dilin taşıyıcısı kadınlarla, Laz kültürünü anlatan erkeklerle bir araya geldi, sözlü tarih çalışmaları yaptı.

Hatta kendisi de yaklaşık 10 yıl önce “Eka” isimli albümle Lazca’ya bir de müzikal anlamda ses verdi. Şimdilerde Anadili Kadınları ile birlikte dillerin peşine düşen Refika, “Anadili haktır” diyor ve ekliyor: “Anadili emanettir sizindir; size aittir. En çok size ait olandır. Dilin yaşaması da dile haktır. Sahip çıkmamız lazım."

ÖNERİ: Bu haberi okurken Refika'nın kendi seslendirdiği bu şarkıyı dinlemenizi öneriyoruz.

“Lazca hep duyduğum bir dildi”

Refika'yı dinliyoruz.

“Lazca konuşulan bir eve doğdum; çünkü babaannem evdeydi. Memur bir ailenin çocuğu olmakla beraber kışları babaannem hep bizimle kalıyordu ve Lazca konuşmayı tercih ediyordu.

“Hep duyduğum ve bildiğim bir şey olarak büyüyordum. Bir yandan da sadece köyde konuşulan köye gittiğimizde aktif olan bir dildi ve babaannem konuşuyordu, dedem konuşuyordu, yaşlı insanlar konuşuyordu. Lazca hep vardı hep duyduğum bir dildi o kadar.

“Üniversiteye gittiğimde, etrafımdaki arkadaşlarım arasında başka dillerde konuşanlar vardı. O zaman biraz fark etmeye başladım. Lazca konuşuyorduk ama bir bilinç hiç yoktu; hiçbir farkındalık yoktu. Geleneksel Laz müziğini duyuna kadar. Ve işte o eskilik o yerlilik ve o karikatür olmadığımızı anlayana kadar bir dil bilincim yoktu.

“Sonrasında Lazca ile böyle bir bağ kurmaya başladım. Müzikle anladığım kalbime çarpan ve işte kendimi bana hatırlatan, anlamaya başladıkça daha da fazla anlamaya başladıkça aslında Lazca kucağımdaydı.

“Anladım ki konuşulmuyor, aktarılmıyor, bunu anladığımda Lazca’ya kucak açtım. Bir de çok konuşmayın diyenler olduğu için galiba Lazca'ya kucak açtım. “Lazca öğrenip ne olacak?” diyenler vardı. Ötekileştilen bir dil vardı, benim dilimdi. O nedenle de kucak açtım.

Gola Derneği

“Gola Derneği’ni kurduk. Sadece Lazlara değil, bütün insanlığa lazım olan o doğa insan ilişkisini hatırlatıcı bir çalışmaya başladık. Kayıt altına alma, müziğini, dansını kayıt altına alma başladık.

“Misal çocuk korosu yaptık. Kentteki çocukların kulağına biraz Lazca atalım. Sadece şarkı öğretmiyordum bir Laz olma halini de anlatıyordum. Hepimize bu Fadime prototipi bir engel oldu.

“Yani şimdi Laz, Laz, Laz 3 kere üst üste söyleyince benim bile tüylerim diken diken oluyor. Çünkü bu coğrafyada sadece Lazlar yaşamıyoruz.

“Yeşil Yayla festivali”

“Bir arada yaşadığımız komşularımız, köydaşlarımız, var kardeşlerimiz var. Aslında Laz’dan kastım hepsi Hemşinliler, Gürcüler en yakın olduklarımız.

"Gola Derneği olarak düzenlediğimiz Yeşil Yayla Festivali ile şunu söylemeye çalıştık hep, 'bakın dünyada başka halklar da var. Bizim gibi farklı kültürleri var, dilleri var.' O yıllarda böyle şeyler yapmaya çalıştık ve devam ediyoruz.

Lazca albüm

“O çok temsili bir albümdü. Benim Lazcamı beğenmezler. Esasta çok çalışarak kendim öğrendim Lazca’yı. Bugünlerde tam 10 yıl oldu. 7 tane Lazca şarkı vardı.

“Dil çalışmalarında kadının enerjisi varlığı bana çok iyi geldi. Senelerdir inandığım bir şey. Anadilinden koparılmış insan için konuşmak isterim. Anadilinden koparılan insan biraz yarım insan.

“Genç kuşak bunu çok fark edemeyebilir. Mesela benim babam, annem… Bütün genetiği ile aile dizimi ile getirmiş Lazca’yı. 7 kuşağını Lazca ile getirmiş. Lazca'yla gülmüş eğlenmiş. Kuşa bakmış, denize girmiş balık yemiş ve birdenbire onu elinden aldığınızda artık denizine de yabancı dağa da yabancı her şeye yabancı. O kadar yabancı ki artık anadilinin hak olduğunun farkında değil bu insanlar.

"Anadili gerçekten haktır. Her insana, her canlıya haktır. Anadili emanettir sizindir; size aittir. En çok size ait olandır. Anladığınız duyduğunuz ve kendinizi ait hissettiğimiz dillerinize sahip çıkın. Dilin yaşaması da dile haktır. Sahip çıkmamız lazım."