Çocukların Sağlık Hizmetleri Hakları-4
Çocuk Hakları Sözleşmesinde neler var
Sözleşmenin önsözünde "Bu sözleşmeye taraf devletler;Birleşmiş Milletler Antlaşmasında ilân edilen ilkeler uyarınca;
* Uluslararası İnsan Hakları Evrensel Bildirisinde, Birleşmiş Milletlerin (BM), çocukların özel ilgi ve yardıma hakkı olduğunu ilân ettiğini anımsayarak,
* Toplumun temel birimi olan ve tüm üyelerinin ve özellikle çocukların gelişmeleri ve esenlikleri için doğal ortamı oluşturan ailenin toplum içinde kendisinden beklenen sorumlulukları tam olarak yerine getirebilmesi için gerekli koruma ve yardımı görmesinin zorunluluğuna inanmış olarak,
* Çocuğun kişiliğinin tam ve uyumlu olarak gelişebilmesi için mutluluk, sevgi ve anlayış havasının içindeki bir aile ortamında yetişmesinin gerekliliğini kabul ederek, Çocuğun toplumda bireysel bir yaşantı sürdürebilmesi için her yönüyle hazırlanmasının ve Birleşmiş Milletler Antlaşmasında ilân edilen ülküler ve özellikle barış, değerbilirlik, hoşgörü, özgürlük, eşitlik ve dayanışma ruhuyla yetiştirilmesinin gerekliliğini göz önünde bulundurarak,
* Çocuk Hakları Bildirisinde de belirtildiği gibi 'çocuğun gerek bedensel gerek zihinsel bakımdan tam erginliğe ulaşmamış olması nedeniyle doğum sonrasında olduğu kadar, doğum öncesinde de uygun yasal korumayı da içeren özel güvence ve koruma gereksiniminin bulunduğunu hatırda tutarak,
* Dünyadaki ülkelerin tümünde çok güç koşullar altında yaşayan ve bu nedenle özel bir ilgiye gerèksinimi olan çocukların bulunduğu bilinci içinde,
* Çocuğun korunması ve uyumlu gelişmesi bakımından her halkın kendine özgü geleneklerinin ve kültürel değerlerinin taşıdığı önemi göz önünde tutarak,
* Her ülkedeki, özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki çocukların yaşama koşullarının iyileştirilmesi için uluslararası işbirliğinin taşıdığı önemin bilincinde olarak, aşağıdaki kurallar üzerinde anlaşmaya varmışlardır" denilmekte ve düzenlemenin dayanakları ve temel ilkeleri ortaya konulmaktadır.
Bu önsözden anlaşılacağı üzere bu sözleşmeyi imzalayan ülkeler çocukları konusunda kesin ve net bir şekilde ve "pozitif ayrımcılığa" zorlayan bir şekilde bir korumacı tavra yönlendirilmektedir.
Çocukların Sağlık Hakkı
18 yaşına kadar her insanın "çocuk sayılacağı"nın kayıt altına alındığı bu sözleşmede, çocuklara yönelik sağlık hizmetleriyle ilgili haklar bir çok farklı maddede ayrı ayrı hüküm altına alınmıştır.
Bunların arasında;
* Çocukların genel korunması(Md:2 ve 3),
* Çocuğun yeteneklerinin geliştirilmesi ile uyumlu olarak, çocuğa yol gösterme ve onu yönlendirme (Md:5),
* Temel yaşama hakkının kabulü ve çocuğun hayatta kalması ve gelişmesi için mümkün olan azami çabanın gösterilmesi (Md:6);
* Aile içinde ve ana babanın ikisiyle de düzenli bir biçimde kişisel ilişki kurma ve doğrudan görüşme hakkına saygı gösterilmesi (Md:9-10);
* Çocuğun düşüncesini açıklaması (Md:12-13),
* Bir inanca sahip olması (Md:14),
* Çocuğun örgütlenmesi (Md:15)
* Çocuğun özel yaşantısına, aile, konut ve iletişimine dokunulmaması (Md:16), gibi konularda kesin düzenlemeler getirilmektedir.
Çocuğun sağlıklı yaşaması
Asıl konumuz olan "sağlıklı yaşama konusu"nda ise sözleşmede çocuğun yaşamının korunması ve gelişiminin sağlanması başta 18.madde olmak üzere, bunu izleyen 19.20,21,22. maddelerde kesin düzenlemelerle kayıt altına alınmıştır.
Diğer yandan zihinsel ya da bedensel özürlü çocuklar için de özel bir düzenleme 23. Maddede ifade edilmektedir.
Bu madde, bu durumdaki çocukların saygınlıklarını güvence altına alan; özgüvenlerini geliştiren ve toplumsal yaşama etkin biçimde katılmalarını kolaylaştıran şartlar altında, eksiksiz bir yaşama sahip olmalarını kabul eden; özel bakımdan yararlanma hakkını belirleyen; olanaklar ölçüsünde ücretsiz olmak üzere özürlü çocuğun eğitimi; meslek eğitimi; tıbbi bakım hizmetleri; rehabilitasyon hizmetleriyle; bir işte çalışabilecek duruma getirme hazırlık programları ve dinlenme ve eğlenme olanaklarından etkin olarak yararlanmasını sağlayan çok önemli bir maddedir.
Çocuk sağlığına ilişkin düzenlemeler
Sözleşmenin sağlığa ilişkin asıl düzenlemeleri ise 24. Madde'de açıkça şu şekilde ortaya konulmuştur:
1. Taraf Devletler, çocuğun olabilecek en iyi sağlık düzeyine kavuşma, tıbbi bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini veren kuruluşlardan yararlanma hakkını tanırlar.
Taraf Devletler, hiçbir çocuğun bu tür tıbbi bakım hizmetlerinden yararlanma hakkından yoksun bırakılmamasını güvence altına almak için çaba gösterirler.
2. Taraf Devletler, bu hakkın tam olarak uygulanmasını takip ederler ve özellikle:
a) Bebek ve çocuk ölüm oranlarının düşürülmesi;
b) Bütün çocuklara gerekli tıbbi yardımın ve tıbbi bakımın; temel sağlık hizmetlerinin geliştirilmesine önem verilerek sağlanması;
c) Temel sağlık hizmetleri çerçevesinde ve başka olanakların yanı sıra, kolayca bulunabilen tekniklerin kullanılması ve besleyici yiyecekler ve temiz içme suyu sağlanması yoluyla ve çevre kirlenmesinin tehlike ve zararlarını göz önüne alarak, hastalık ve yetersiz beslenmeye karşı mücadele edilmesi:
d) Anneye doğum öncesi ve sonrası uygun bakımın sağlanması;
e) Bütün toplum kesimlerinin özellikle ana-babalar ve çocukların, çocuk sağlığı ve beslenmesi, anne sütü ile beslenmenin yararları, toplum ve çevre sağlığı ve kazaların önlenmesi konusunda temel bilgileri elde etmeleri ve bu bilgileri kullanmalarına yardımcı olunması;
f) Koruyucu sağlık bakımlarının, ana-babaya rehberliğini, aile planlanması eğitimi ve hizmetlerinin geliştirilmesi; amaçlarıyla uygun önlemleri alırlar.
3. Taraf Devletler, çocukların sağlığı için zararlı geleneksel uygulamaların kaldırılması amacıyla uygun ve etkili her türlü önlemi alırlar.
4. Taraf Devletler, bu maddede tanınan hakkın tam olarak gerçekleştirilmesini tedricen sağlamak amacıyla uluslararası işbirliğinin geliştirilmesi ve teşviki konusunda karşılıklı olarak söz verirler. Bu konuda gelişmekte olan ülkelerin gereksinimleri özellikle göz önünde tutulur."
Bu maddeden anlaşılacağı gibi çocukların her anlamdaki sağlık hizmetlerinden yaralanması vazgeçilmez bir koşul ve aynı zamanda "küresel" bir taahhüttür.
Çocuk sağlığının izlenmesi ve sağlık hizmetlerine ulaşma
Bu ayrıntılı düzenlemenin ötesinde;
* Mevcut sağlık hizmetlerinin sürekli izlenmesi ve gözden geçirilmesi (Md:25),
* Çocukların bu hizmetlere ulaşma bakımından sosyal güvenlik şemsiyesi altında bulunmaları (Md:26),
* Böylesi bir yaşamı sağlayacak koşul, olanak, bakım ortamlarının sağlanması (Md:27) da ayrıca hüküm altına alınmıştır.
Çocukları koruma ve kollama
Diğer yandan;
* Çocukların bağımlılık yapan maddelere karşı korunması (Md:33),
* Her türlü cinsel sömürüye ve cinsel suistimale karşı korunması (Md:34-35),
* Çocukların esenliğine herhangi bir biçimde zarar verebilecek her türlü sömürüye karşı çocuğu gözetilmesi (Md:36),
* İşkence veya diğer zalimce, insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele ve cezaya tâbi tutulmaması (Md:37),
* Silahlı çatışmalarda kullanılmaması (Md:38),
* Çocuklarının "sağlıklılık hallerinin korunması ve sürdürülmesi" bakımından büyük öneme sahiptir. Herhangi bir nedenler bu konularda bir mağduriyet yaşamış olanların ise, bedensel ve ruhsal bakımdan sağlığına yeniden kavuşması ve yeniden toplumla bütünleşebilmesini temin için uygun olan tüm önlemleri alınması (Md:39) da,
bir amir hüküm olarak sözleşmeye taraf ülkelere belirli görevler yüklemektedir.
Sonuç
Özetle belirtecek olursak, "çocukların sağlık hizmetlerine ulaşması ve yararlanması,s sağlıklarının korunması ve geliştirilmesi bakımından, her türlü yasal alt yapı ve dayanak bu sözleşme ile "küresel" ve hiç bir biçimde reddedilemeyecek ve karşı çıkılamayacak bir şekilde kayıt altına alınmıştır.
"Peki ya uygulama?"
İşte asıl soru budur ve asıl sorun buradadır. (MS/AD)