Sakatlara Sağlık Hizmetleri!

Körlüğün, sağırlığın, konuşma bozukluklarının, el ya da ayaklardaki felçlerin, kısacası çevremizdeki sakatların bir çoğunun sakatlıklarının temel nedeni beyindedir.

Başka bir deyişle; "fiziksel sakatlıklar"ın pek çoğu aslında beyinde yaşanan bir takım bozuklukların sonucudur.

Toplum kabulde zorlanıyor

Ancak beynin düşünme ve duygu işlevleri de bozulabilir ve bunlardan dolayı da, duygu ve düşünce yetilerini bozan ya da etkileyen "çeşitli beyinsel sakatlıklar" ortaya çıkar.

Bu tür sakatlıkların gerçek oranı bilinmese de doğumsal ya da sonradan olan sakatlıkların içinde önemli bir bölümü oluşturuyor.

Bu grup sakatların diğer sakatlara göre toplumda aktif olarak yer alması da, toplum tarafından kabullenilmesi de çok daha güçtür.

Talep ve hizmet

Diğer yandan "beyindeki bir nedene bağlı olsun olmasın" her tür sakatlık kişinin psişik yapısını olumsuz etkiler. Gerek doğrudan sakatlık halinin insanın duygu ve düşünce dünyasında yarattığı olumsuzluklar, gerekse sakatlığın çevre ve toplum tarafından kabulü ve yaşamı güçleştirmesinden kaynaklanan sıkıntıların sonucu ortaya çıkabilen "sağlıklı düşünememe" ve "sağlıklı duygusal tepkiler verememe" hali bu konularda da sağlık hizmeti talep etme ve yararlanma durumunu doğuruyor.

Başka bir deyişle gerek beynin bilişsel ve duygusal yönden etkilendiği sakatlıklarda, gerekse bir şekilde duygu ve düşüncenin de dolaylı yönden etkilendiği diğer grup sakatlıklarda; sakatların psikiyatrik tanı, tedavi hizmetleriyle ve bu yönden yapılacak destek bakıma, üstelik de sürekli olarak gereksinimleri vardır.

Hizmete ulaşım engelleri

Genelde "sağlıklı" insanların, gündelik psikiyatrik sorunlarına bile yeterince yanıt veremeyen şekilde düzenlenmiş hizmetlere; sakatlar da yeterli, etkin ve eşit biçimde ulaşamıyor.

Sağlık hizmeti ve organizasyonuyla ilgili hemen her konuda olduğu gibi bu konuda da çok ciddi sıkıntılar yaşanıyor.

Hizmet birimleri ve görev yapan sağlık çalışanlarının sayı ve nitelik bakımından yetersizliği, dağılımdaki dengesizlik, hizmetin basamaklı bir şekilde oluşturulmuş olmaması ve temel sağlık hizmetleriyle koordinasyon eksikliği, "sağlık kurumu yerine evde ve kendi doğal ortamlarında tedavi" biçimindeki doğru yaklaşımın gereği olan izleme ve yakın destek hizmetlerinin sağlanamaması, bu konuda "sağlık hizmetine ulaşma ve yararlanma hakkını" ortadan kaldıran en önemli somut durumlardır.

Büyüyen sorunlar

Aile, hasta, yerel ve uzmanlaşmış hizmet birimlerinin ilişki ve işbirliği ve bunun eşgüdümü çok önemli olduğu halde sağlanamamış olması, dayanışma temelinde toplumsal destek sistemlerinin kurulmaması, hizmet kurumlarında çalışanların işin bu boyutuna yönelik bilinç eksikliği, gerekli bilgi, beceri ve davranışlara sahip olmamaları, zaten sorun yaşayan sakat ve yakınlarının sorunlarını daha da büyütüyor.

Herkes için geçerli hasta hakları, psişik tanı, tedavi ve bakım gerektiren sakatlık halleri için sağlık hizmetlerine ulaşma ve yararlanmada bazı özel durumları da içeriyor.

Hangi durumlarda

Örneğin tanı ve tedavi süreçleriyle ilgili bilgilendirme, aydınlatılmış onam, tedaviye karar verme, zorla tedavi, tedaviyi kesme ve değiştirme, bakım için izole etme ya da sürekli bir şekilde sağlık kurumunda tutma, gizlilik, güvenlik, hastanın kendi değerlerine uygun bakım ve tedavi görmesi, yakınlarıyla ilişkiler, ziyaret edilme vb. bir çok hakkın gereğinin yerine getirilmesi farklılıklar gösterecek, çoğu durumda sakatın ya da hastanın kendisi değil, ya yasal temsilcisi, ya da yakınları bu yöndeki kararlarda etkin ve belirleyici olacaktır.

İlgili hizmetleri veren sağlık personelinin alışkanlıkları, hizmetin kendisi açısından daha kolay ve hızlı verilmesi için yeğlediği çeşitli tutum ve davranışlar bu noktada hastanın ve sakatın bazı haklarının gözardı edilmesine yol açabiliyor.

Hak arama

Yakınların bu hizmetler bakımından ilgili kurum ve sağlık personeline bağımlı olmaları da bu hakların ihlâl edildiği durumlarda hak arama süreçlerinin yeterince işletilmemesine yol açıyor.

Tüm bunlardan yola çıkarak bu hizmetlerin bilimin ve temel insan haklarına uygun bir şekilde verilip verilmediğini izleyen ve bu anlamda denetleyen sistemlerin de oluşturulması gerekli ve sakatların bu hizmetlerden tam anlamıyla yararlanabilmeleri için zorunlu bir görevdir.

Dolayısıyla bu alandaki sağlık hizmetleri tüm bu durumları öngörerek gerekli çözümleri bulmuş ve uygulamış olmalıdır. Bunun sağlanmasında da konunun en doğal tarafı olan toplum ve onu oluşturan bireyler gerek kendi başlarına, gerekse oluşturacakları örgütler aracılığıyla çok daha etkin olabilmelidir. (MS/BA)