Hak İhlalleri de Hak Arayanlar da Artıyor

HAYAD yetkililerinin değerlendirmesine göre, Türkiye’de hasta haklarının gerekleri yerine getirilmiyor; yönetmelikte yer alan pek çok hak, sağlık hizmeti verilirken göz önüne alınmıyor.

Yönetmelikte tanımlanan “Hasta Hastalıkları Danışma Birimleri” de yalnızca birkaç sağlık kuruluşunda faaliyet gösteriyor. Hastaların haklarını anlatan duyuru ve panolarla; bilgilendirmeye yönelik materyal de hasta ve yakınlarına sunulmuyor.

Değerlendirmeye göre, sağlık hizmeti veren personelin tanınmalarını sağlayacak yaka kartlarını sağlık çalışanları yaygın olarak kullanmıyorlar. Ayrıca, pasta ve yakınlarının hak ihlalleriyle ilgili başvuruları da yeterli ve etkin bir biçimde değerlendirilemiyor.

Hasta hizmete ulaşamıyor

Dernek yetkilileri hasta ve hasta yakınlarının maruz kaldıkları hak ihlalleriyle ilgili şu bilgileri veriyorlar:

* Derneğe ve mesleki kuruluşlarla yasal kurumlara, hak ihlalleriyle ilgili başvurular arttı. Verilere göre, bugüne kadar derneğe başvuran kişi sayısı 300’ü aştı, tabip odalarının mesleki uygulama birimlerinin ele aldığı, hekimlerle ilgili şikayetler de 3-4 kat arttı.

* Hak ihlalleri daha çok “tıbbi uygulama hataları” biçiminde algılanıyor. Bu ise, buzdağının sadece görünen yüzünü oluşturuyor. Bunun dışında da pek çok hak ihlali mevcut sağlık kurumlarında her an yaşanıyor.

* Hak ihlalleri arasında en yaygını, sağlık hizmetine ulaşma ve ondan yararlanma hakkı ihlali. Türkiye’de, özellikle doğu-batı, kırsal-kent bakımından sağlık hizmeti sunumunda büyük bir eşitsizlik var. Nüfusun önemli bir bölümü, etkin sağlık hizmetinden yoksun.

* Türkiye nüfusunun önemli bir bölümü, sağlık güvencesinden yoksun. Sağlık güvencesi olanlar da, çeşitli bakımlardan sıkıntı yaşıyorlar.

* Hak ihlalleri sıralamasında bu ihlalleri, “bilgilenme hakkının ihlali” ile “yapılan tıbbi işlemlerde hastaların ‘aydınlatılmış onam’larının (rıza) alınmayışı” izliyor. Gizlilik, insan onuruna yakışır tutum ve muameleyle karşılaşmak, başvuru yollarını yeterince kullanamamak gibi ihlaller de söz konusu.

Tıp değil, ticaret kuralları gündemde

* Türkiye’de olduğu gibi dünyada da hasta hakkı ihlalleri artıyor. Bunun nedenlerinin başında, sağlık hizmetinin giderek daha çok ticarileşmesi ve tıbbın değil ticaret kurallarının temel alınması geliyor.

* Tıbbi bilginin hızla artması ve değişmesi; bunu yeterince hızlı ve etkin bir şekilde izleyemeyen hekim ve sağlık kuruluşları da hak ihlallerine yol açıyor. Hastalarla yakınlarının çeşitli yollarla bilgiye daha kolay erişmeleri bu bilgi eksikliğini ortaya çıkarıyor ve haklarının farkında olan bireylerin çoğalması bu durumu görünür kılıyor.

* Sağlık hizmeti organizasyonundaki altyapı, personel, araç-gereç ve deneyim eksikliği de bu konuda önemli rol oynuyor.

* Yılda ortalama 10-12 milyar dolarlık bir harcama kalemi oluşturan sağlık hizmetlerinde, devletin genel bütçeden aktardığı pay yüzde 35-40 dolayında. Bu paranın önemli bir bölümü de personel maaşları için harcanıyor. Hekimler dahil, hemen bütün sağlık personeli; diğer ülkelerdeki meslektaşlarını örnek gösterip yeterli ücret alamadıkları ileri sürerek hastalarla para alışverişi içine giriyorlar. Bu da hizmeti olumsuz etkiliyor.

* Hasta hakkı ihlalleri, medya ve kamu iletişim araçlarının yayınlarında önemli bir yer tutuyor. Bu da, hakların ve sağlık hizmetlerinin olumsuzluğunun farkında olan insan sayısını artırıyor.

HAYAD ve işlevi

* Çalışmalarını altı yıldır sürdüren HAYAD, kısıtlı olanak ve gönüllü sayısıyla daha çok toplumu ve bireyleri bu alandaki haklarıyla ilgili bilgilendirmeyi amaçlıyor.

* Amaçları, bu alandaki sorunları ortaya koymak, toplumun dikkatini bu konuya çekmek, haklarıyla ilgili bilgi eksikliğini gidermek, hakların talep edilmesini, kullanılmasını ve savunulmasını sağlamak, bu alanda çalışanları uyarmak ve eğitmek.

* HAYAD, sağlık hizmetinden yararlanırken hak ihlaline uğrayan hasta ve hasta yakınlarının haklarını aramaları için yol gösteriyor, danışmanlık yapıyor, gerektiğinde hak arama süreçlerinde yardımcı oluyor. Sağlık hizmeti sırasında sık karşılaşılan hak ihlallerini ortaya çıkarmak, görünür kılmak, düzeltilmesi için çalışma yürütmek konusunda da üzerine düşen görevleri yerine getirmeye çalışıyor.

Hasta hakları neleri içeriyor?

* Sağlık hizmetine ulaşma ve yararlanma,

* Hizmet alınacak kurum ve kişinin seçimi,

* Hizmetin her aşamasında katılımı

* Bilgilendirilme ve aydınlatılmış onam

* Gizlilik ve mahremiyetine uygun davranış

* İnsan onuruna saygı, özen ve dikkât

* Her anlamda güvenliğin sağlanması

* Başvuru ve şikayet mekanizmalarının işlemesi, içerden ve dışardan düzenli denetim

Hastalar ve yakınları neler yapabilir?

* Haklarının özünün ve anlamının bilip ve hizmet sırasında talep edebilirler,

* Kendileri ve bedenleriyle ilgili; haklarının gerektirdiği sorumlulukları yerine getirebilirler,

* Hizmet alacağı kurumların hizmet verir halde olması için onlara sahip çıkıp, denetler, katkıda bulunabilir ve destekleyebilir,

* Sağlık hizmeti verenlerle sürekli işbirliği içinde olabilirler,

Hekimler, sağlık çalışanları ve sağlık kurumları ne yapabilir?

* Verdikleri hizmet sırasında hasta haklarını gözetebilir ve gereklerini yerine getirebilirler,

* Sağlık hizmetine ulaşma ve yararlanma hakkıyla ilgili topluma bilgi verebilirler,

* Hasta ve yakınlarıyla karşılıklı olarak “taraf” olmadığını belirtebilir, olumsuzlukların “tek” sorumlusunun kendileri olmadığını söyleyebilirler,

* Eksiksiz ve tam işleyen bir sağlık sisteminin oluşması için toplumla birlikte çaba gösterebilirler,

* Hizmet sırasında hasta ve yakınlarıyla sürekli işbirliği içinde olabilirler,

* Etik kurallara dikkat edebilirler, hastalara yeterli zaman ayırabilirler, kendi bilgilerini sürekli yenileyebilirler,

* Mevcut bilgilerini ve yeteneklerini, olanak ve donanımlarını etkin ve doğru kullanabilirler,

Yöneticiler ve yargı ne yapabilir?

* Sağlık hizmetine ulaşma ve yararlanma hakkının gereğini yerine getirir, toplumun gereksindiği sağlık hizmetini eksiksiz bir şekilde sunabilir, buna yönelik olarak yeterli kaynak ayırabilir,

* Sağlık hizmeti veren kurumlarını kurup işletebilir,

* Bu kurumları ve hizmeti toplumu ve bireyleri de içinde katarak denetleyip ve geliştirebilir,

* Hak ihlâlleri söz konusu olduğunda hak arama mekanizmalarının, kolay, hızlı ve etkin çalışmasını sağlayabilir,

* Haklardan yararlanılmadığında ya da ihlâli halinde yargısal başvuruda bulunulması halinde gerekli olacak yasal alt yapıyı oluşturur ve işletebilir,

HAYAD’ın talepleri

Hastayım ama insanım, benim de haklarım var

* Sadece hastalığımı tedavi eden değil, sağlığımı da koruyan basamaklı ve ulaşılabilir, eşit, nitelikli, etkin ve tek çatı altında toplanmış bir sağlık hizmetim olsun; beni sağlıklı olduğum zaman tanıyan bilen ona güveneceğim ve kendi seçebileceğim bir doktorum olsun; genel sağlık sigortası değil genel bütçeden karşılanan bir sağlık sistemim olsun istiyorum,

* Sağlığımı koruyacak, geliştirecek, hastalandığımda tanı ve tedavi edecek, yitirdiğim yetilerimi bana kazandıracak, esenlendirecek sağlık hizmetlerine en kısa sürede ulaşabilmek ve ücretsiz olarak yararlanabilmek istiyorum,

* Sağlığımı yitirmeden sağlık hizmetine ulaşmak, ilaçlarıma katkı payı ödenmeyen bir hizmet istiyorum, KDV siz bir hizmet ve iyi yetiştirilmiş sağlık personeli ve hekimlerden hizmet almak istiyorum,

* Sağlık hizmetinden yararlanırken her aşamada bilgilendirilmek, kendimle ilgili kararları kendim almak, sağlık ekibinin bir üyesi olmak, sağlık hizmeti sunumunu denetlemek, onurumu ve gizliliğimi korumak, güvenliği sağlanmış olmak, her koşulda hakkımı aramak istiyorum,

* İyi yetişmiş, Hipokrat yeminini unutmayan, tam gün çalışan, bilgisini tazeleyen, özenli ve dikkatli, hastasına saygılı, güler yüz gösteren, hasta haklarını bilen ve uygulayan, beni muayene ederken yeterince zaman ayıran, hastasıyla bilgisini ve deneyimini paylaşan, beni müşteri gibi görmeyen ve benim için uğraşırken kafasında cebindeki faturasını,evinin kirasını, çocuğunun okul masrafını düşünmeyen bir hekim istiyorum,

* Şimdi olduğu gibi; yalnız hastalandığımda bana bakan özelleşmiş ve ticarileşmiş bir sağlık sistemi, prim toplamaktan başka bir düşüncesi olmayan bir genel sağlık sigortası, beni adam yerine koymayan, hastanede ayrı muayenehanesinde ayrı davranan, gereksiz tetkik, yanlış tedavi yapan, bıçak parası alan, eğitimi eksik, bilgisi ve deneyimi noksan tüccar doktorlar, ilgisiz, bilgisiz ve yetersiz sağlık personeli istemiyorum,.

* O sağlık kuruluşundan buna dolaşmak, bir numara veya müşteri olmak, sıra beklemek, itilmek, kakılmak, muayene edilmeden tetkik olmak, bir dakikada tanı konulmak, en sonunda kaz gibi yolunmak, kapı kapı dolaşıp hastanelerde boş yatak, polikliniklerde boş doktor aramak, pahalı ilaçları kullanıp, yanlış tedaviler uygulamak, günlerce operasyon sırası beklemek, karnımda makas, bez unutulmak, hastanelerde rehin kalmak, yok yere ölmek veya sakat kalmak istemiyorum. (MS/BB)