Bilici: Kayıpların Failleri Hala Korunuyor

Açılmış toplu mezar: 45

İddia edilen toplu mezar sayısı: 303

Toplam mezar sayısı: 348

Gömülen insan sayısı: 4201

Türkiye İnsan Hakları Vakfı'nın (TİHV) 1980-2000 arasındaki rakamlarla oluşturduğu verilere göre, en fazla gözaltında kayıp Diyarbakır, Lice, İstanbul ve Cizre'de yaşandı.

TİHV'nın rakamlarına göre, bu 20 yılda 757 kişiye gözaltına alındıktan sonra bir daha ulaşılamadı. Gözaltında kayıplar 1994'te önceki yılları oranla üç katına ulaştı.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu 18 Aralık 1992 tarih ve 47/133 sayılı kararıyla bir bildiri kabul etti.

"Zorla Kayıp Edilmeye Karşı Herkesin Korunmasına Dair Bildiri" adını taşıyan Bildiri, zorla kaybedilmeyi insanlığa karşı işlenmiş bir suç olarak nitelemektedir.

Bildiri'nin 1. maddesi şöyle: "Zorlanmış ortadan kaybolma insanlığa karşı bir suçtur. BM şartı amaçlarının inkarıdır ve İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'nde yer alan insan hakları ve temel özgürlükleri ağır ve açık bir ihlali olarak kınanmalıdır ve bu alandaki uluslararası belgeler pekiştirmeli ve daha ileri götürülmelidir. Zorla kayıp edilme, kişileri kanunun korumasının dışında bırakmakta ve hem kaybolan kişilere hem de ailelerine büyük acılar vermektedir. Uluslararası hukukun güvence altına aldığı kanunu önünde birey olarak tanınma, serbest bırakılma hakkı ve bireyin güvenliği hakkı ile kişinin işkence ve diğer zalimane insanlık dışı ya da küçültücü davranış ve cezanın konusunu oluşturamayacağı hakkının ihlalini oluşturur."

Tam adı "Bütün Kişilerin Zorla Kaybedilmeden Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme" olan metin, zorla kaybetmeye mutlak bir yasak getirmesinin yanı sıra taraf devletlerin iç hukuklarında bu eylemi bir suç olarak tanımlamasını da şart koşuyor. Ayrıca yaygın veya sistematik kaybetme eylemlerini de insanlığa karşı işlenen suçlar kapsamında sayıyor.

18 Aralık 1992'de BM Genel Kurulu tarafından kabul edilen bildirinin ardından BM Kayıplar Sözleşmesi hazırlanmaya başlandı. Sözleşme 20 Aralık 2006'da Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edildi, 6 Şubat 2007'de imzaya açıldı, 23 Aralık 2010'da 20 devletin taraf olması şartı yerine getirilince yürürlüğe girdi. Türkiye sözleşmenin imzacısı değil.

Sözleşmeye göre "zorla kaybedilme" devletin ajanları ya da devletin yetkisi, desteği ya da rızasıyla hareket eden kişiler veya bu kişilerin oluşturduğu gruplar tarafından gerçekleştirilen tutuklama, gözaltı, kaçırma ya da özgürlükten yoksun bırakmanın diğer biçimlerini takiben bir kişiyi kanun koruması dışında bırakacak şekilde özgürlükten yoksun bırakma gerçeğinin reddi ya da akıbetinin veya kayıp kişinin nerede olduğunun gizlenmesi olarak kabul ediliyor.

Sözleşme, hem kaybedilenlerin hem de ailelerin haklarını garanti altına alıyor. Bunların arasında kaybetme eyleminin koşullarıyla, kaybedilen kişinin akıbetiyle ilgili gerçekleri bilme hakkının yanı sıra, zararın tazmini de yer alıyor.

Dünya çapında zorla kaybedilenlerin sayısı kesin olarak bilinmiyor. Irak'ta 1980'den bu yana çatışmalar nedeniyle kaybedilenlerin sayısının 375 binle 1 milyon arasında, eski Yugoslavya'da on yıl önceki çatışmalar nedeniyle de hala 17 binden fazla kişinin kayıp olduğu tahmin ediliyor.

Afrika'da da on binlerce kişinin kayıp olduğu biliniyor. Kızılhaç'a göre, yalnızca Angola'daki kayıpların sayısı 22 bini buluyor.