"Kürtaj Yasal, Güvenli ve Erişebilir Olmalı"

* (Haber fotoğrafı: Kürtaj güvenli ve yasal kalsın)

Merkezi New York'ta bulunan uluslararası Doğurganlık Hakları Merkezi, (Center for Reproductive Rights/CRR), dünyada kürtaj yasalarının son durumunu anlatıyor. Kürtajın bir insan hakkı olduğunun ve kararın kadın tarafından verilmesi gerektiğinin altını çizen CRR, "ne yapılmalı" sorusunu da cevaplıyor.

2011 Dünya Kürtaj Yasaları Haritası aşağıdaki bulgulara işaret ediyor:

* 58 ülke (dünya nüfusunun yaklaşık % 39.2'si) en liberal kürtaj yasalarına sahiptir. Çoğunlukla Küresel Kuzey'de yer alan bu ülkelerde, kürtaja nedenine ilişkin bir sınırlama olmaksızın izin veriliyor ve gebeliğe son verme kararı kadının.  Bu ülkelerin bazılarında kadının gebeliğe son verme hakkı olduğu tanınıyor ve bu hakka aşırı müdahale durumları kadının anayasal haklarının ihlali olarak görülüyor.

* 15 ülkede kürtaja sosyo-ekonomik nedenler çerçevesinde izin veriliyor. Dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 21.6'sını oluşturan  bu ülkelerde, uygulamada bu kürtaj yasaları genelde liberal şekilde yorumlanıyor ve kadınlara yaşları, ekonomik durumları ya da medeni durumları gibi faktörler üzerinden kürtaj hakkı tanınıyor.

* 58 ülkede kürtaja kadının yaşamını ve sağlığını korumak adına izin veriliyor. Dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 13.8'ini oluşturan bu ülkelerin bazılarında kürtaja yalnızca kadının fiziksel sağlığının tehlikede olduğu durumlarda izin veriliyor. Bazılarında ise kadının ruhsal veya fiziksel sağlığının tehlike olması durumunda kürtaja izin veriliyor.

Bu ülkelerin bazılarında kürtaja verilecek izin muhtemel zararın ciddiyetine bağlanıyor. CRR kürtajda sağlık istisnası tanıyan bu ülkeleri, yasalarını Dünya Sağlık Örgütü'nün sağlık tanımı çerçevesinde yorumlamaya ve kürtaja fiziksel ve ruhsal sağlık nedenleri üzerinden izin vermeye davet ediyor.

* Dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 25,5'ini oluşturan 68 ülke ise ya kürtajı tamamen yasaklamakta ya da sadece kadının hayatını kurtarmak izin veriyor. Bu ülkelerin birçoğunun ceza kanunlarında kadının hayatını kurtarmak için kürtaj yapan kişilerin cezadan muaf tutulmasına ilişkin açık düzenlemeler bulunuyor.

* Diğer ülkeler ceza hukukunun "gereklilik" ilkesi çerçevesinde kürtaja izin verebiliyor. Birçok ceza kanunu uygulama kişinin kendi hayatını veya bir başkasının hayatını kurtarmak için gerçekleştirilmiş ise cezai sorumluluktan muafiyet tanıyor. Bu koşullarda, kürtaja açıkça yasalarda izin verilmemekle birlikte, kadının hayatını kurtarmanın gerekli olduğu durumlarda kürtaj uygulaması söz konusu oluyor.

Kürtaj bir insan hakları meselesidir

* Bir kadının güvenli ve yasal kürtaj hakkı çok sayıda bağlayıcı uluslararası sözleşme tarafından desteklenen ve yaşam; sağlık; kişisel özgürlük ve güvenlik; özel yaşam; eşitlik ve ayrımcılığa maruz kalmama; bilgi edinme; işkence görmeme veya zalim, insanlık dışı ya da aşağılayıcı davranışa maruz kalmama; ve bilimsel gelişmelerden faydalanma haklarına dayanan bir haktır.

Kürtajın yasal statüsü

* Kürtajın yasal statüsü kadınların üreme haklarını ne derece kullanabildiklerine ilişkin önemli bir göstergedir. Kürtaj üzerindeki yasal sınırlamalar çoğu zaman yüksek oranlarda yasa dışı ve güvenli olmayan kürtajlara neden olmaktadır. Güvenli olmayan kürtaj ile anne ölüm oranları arasında kanıtlanmış bir bağ bulunmaktadır.

* 1950 ve 1985 yılları arasında, neredeyse tüm sanayi toplumları- ve bazı diğerleri de- kürtaj yasalarını liberalleştirmişlerdir. 1994'de 179 hükümetin Uluslararası Nüfus ve Gelişme Eylem Programı Konferansı'nı imzalamış olmaları güvenli olmayan kürtajın engellenmesine yönelik tahahhütlerine işaret ediyor.

Bu önemli kilometre taşından beri, dünya genelinde 25 ülkeden fazlası kürtaj yasalarını liberalleştirirken sadece bir avuç dolusu ülkede kürtaj yasaları sıkılaştırıyor.

* Dünya Sağlık Örgütü "dünyanın her yerinde kadınların -yasal çerçeveden bağımsız olarak- plansız bir gebelik ile karşılaştıkları durumlarda istemli kürtaj yaptırmalarının kuvvetle muhtemel olduğunu" tanımıştır.

* Liberal kürtaj yasaları olan ülkelerde yaşayan kadınların güvenli kürtaj hizmetlerine erişmeleri daha muhtemel iken, kısıtlayıcı kürtaj yasaları olan ülkelerdeki kadınların gebeliklerine son vermek için yaşamlarını ya da sağlıklarını tehlikeye atmaları söz konusudur.

* Kısıtlayıcı kürtaj yasaları olan ülkelerde, istemli kürtaj oranları yüksektir; çoğu kürtaj tehlikelidir ve kadınların sağlıkları ve yaşamları sıklıkla tehlikeye atıyor.

* Diğer taraftan, kürtaj oranları ve güvenli olmayan kürtaja bağlı anne ölüm oranlarının dünyada en düşük olduğu yer Batı Avrupa'dır ki bu bölge aynı zamanda en özgürlükçü kürtaj yasalarına da sahiptir. Kürtajın yasal olduğu ülkelerde, anne hastalıklarına ve ölümlerine genelde daha düşük oranlarda rastlanmaktadır zira bu ülkelelerde kürtaj eğitimli profesyoneller tarafından daha güvenli, daha erişilebilir ve daha düşük bütçeli şekilde gerçekleştiriliyor.

* Kürtaj yasalarının liberaleştirilmesi -doğum kontrol hizmetlerine ve cinsellik eğitimine daha geniş erişim sağlanmasıyla bir arada- gebeliğini sonlandırmak isteyen her kadının güvenli ve yasal kürtaja erişimini sağlamasıyla, hükümetlerin istenmeyen gebeliklerin engellemesine olanak tanıyor.

Ne yapılmalı?

* Hükümetler, kadının kendi üreme yaşamına ilişkin kararları verebilmesi hakkına - gebeliğini devam ettirme ya da kürtaj olma kararı dahil olmak üzere- saygı duymalıdır.  Kısıtlayıcı kürtaj yasalarını liberalleştirmek ve güvenli kürtaja yatırım yapmak, kadınların temel haklarını garantiye almak ve her yıl binlerce kadının hayatını kurtarmak adına atılacak temel adımdır.

* Kısıtlayıcı kürtaj yasalarının, güvenli olmayan kürtaj uygulamaları nedeniyle kadınların hayatlarını ve sağlıklarını tehlikeye attıkları ülkelerde, hükümetler kürtajı yasaklayan ve suç sayan yasaları kaldıracak yasal düzenlemeler yapmalıdır.  Hükümetler güvenli kürtaj hizmetlerinin erişilebilirliğini ve kullanılabilirliğini sağlayacak protokoller ve işlemler gerçekleştirmelidir.

* Hükümetler yasal kürtajın nedenlerini genişletmeli ve güvenli kürtaj hizmetlerini engelleyen usulü engelleri ortadan kaldırmalıdır.

* Yasa koyucular ve liderler, kürtaj bakımının kalitesini iyileştirmek, sağlık personelinin güvenli kürtaj uygulaması yapabilecek şekilde eğitilmelerini sağlamak ve aynı zamanda istenmeyen gebeliklerin ve istemli kürtajların sayısının azaltılması için cinsellik eğitimine, doğum kontrol bilgilerine ve hizmetlerine erişimin iyileştirilmesini sağlamak için gerekli kaynak aktarımını yapmalıdır.

* Hükümetlerin, kadınların insan haklarını temel meseleleri yapmaları ve kürtaj hizmetlerini güvenli, yasal ve erişilebilir yapmaları konusunda sorumlu tutulmaları çok önemlidir. (SK/ÇT)

--

* Dünyadaki kürtaj uygulamalarının haritası için tıklayın.

* Bu yazıyı Seda Kalem Türkçe'ye çevirdi.