HRW'dan Polis Şiddetine Çözüm Reçetesi

İnsan Hakları İzleme Örgütü'nün (HRW) bugün yayımladığı "Adalete Karşı Safları Sıklaştırmak: Türkiye'de Polis Şiddetiyle Mücadele Önündeki Engeller" raporunda hükümete ve uluslararası kuruluşlara tavsiyelerinin tam metni şöyle.

Kolluk görevlilerinin yaptığı insan hakları ihlallerini önlemek için mekanizmalar güçlendirilmelidir

• İşkenceye Karşı Sözleşmenin Seçmeli Protokolü onaylanmalı ve tüm kapatılma mekanlarına düzenli ve ad hoc habersiz ziyaretler yapmaya yetkili bağımsız ulusal organlar kurarak Protokolü yürürlüğe sokulmalıdır.
• Protokolün onaylanması beklenmeden, STK temsilcileri, avukatlar, sağlık uzmanları ve baro temsilcilerinin kapatılma yerlerini bağımsız olarak ziyaret etmelerine izin verecek adımlar atılmalıdır.

Polisin polislik görevleri ve davranışları denetlenmelidir

• Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanunu’nun uygulanışı yakından denetlenmelidir.
• Değiştirilen yasanın 1.Maddesi (2559 Nolu Kanunun 4/A Maddesiyle yürürlüğe giren) ve 3. Maddesi (2559 nolu Kanunun 9. Maddesinin değiştirilmesiyle yürürlüğe giren) ile polise verilen durdurma-arama görevini yaparken polisin durdurduğu kişiyi bilgilendirmesi zorunlu olmalıdır. Polisin, durdurduğu herkese, görevi ifa eden polisin isim ve sicil numarasını, durdurma - arama yapma sebebini ve sonucunu gösteren bir belge vermesini zorunlu kılacak yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
• Kamu düzenini koruma görevleri yapılırken biber ve gözyaşı gazının hangi koşullarda kullanacağı sıkı denetlenmeli ve kitle kontrolü ve diğer kolluk görevleri sırasında bu tür malzemenin nasıl kullanılması gerektiği konusunda gerekli eğitim verilmelidir.
• Biber ve gözyaşı gazının, başta kapalı alanlarda olmak üzere yanlış, aşırı ya da keyfi kullanıldığına dair iddialar hakkında vakit geçirmeden kapsamlı ve bağımsız inceleme başlatılmalıdır.

Polis soruşturmaları denetlenmelidir

• Acilen etkin bir bağımsız polis şikayet birimi kurulmalıdır. Bu birim polisin görevini kötüye kullandığı iddialarını vakit geçirmeksizin, tarafsız ve kapsamlı soruşturma yetkisiyle donatılmalı ve yeterli kaynaklarına sahip olmalı ve bu soruşturmalar zanlıların tespiti ve kovuşturulmasını sağlayabilecek yetkinlikte olmalıdır.
• Böyle bir birim faaliyete geçinceye kadar, hakkında görevi suiistimal iddiaları bulunan polis birimlerinin bu tür olayların soruşturulmasında, tanık ifadelerini temin etmek dışında, görev almamaları sağlanmalıdır. Yetki derhal savcıya devredilmeli ve destek gerektiğinde farklı karakolların polis ekiplerinden destek talep edilmelidir.
• Polisin görevini kötüye kullandığı iddialarının soruşturulduğu durumlarda emniyet müdürlüğü, polisi aklayacak ya da suçu karşı tarafa atacak açıklamalar yapmaktan kaçınmalıdır. Bu tür açıklamalar savcılık soruşturması için izin verme konusunda isteksizlik yaratmakta ve insan hakları ihlallerine karışmış polis memurlarının kurumsal bir cezasızlıktan faydalandığını ima etmektedir.
• Aynı şekilde, emniyet ve valiliğin soruşturmaların sonucunu etkileyebilecek taraflı açıklamalar yapması yasaklanmalıdır.

Adli soruşturmalar daha etkin kılınmalıdır

Kanıt

• Gözaltındaki şüphelilerin tüm sorguları sırasında ve polis karakollarının her yerindeki video ve ses kayıtlarının sürekli çalışır vaziyette olması garanti altına alınmalıdır. Bu kayıtlarla oynanmamalı, silinmemeli ve gözaltında insan hakları ihlalleri iddialarının soruşturmasında kullanılabilmesi için vakit geçirmeden ve düzenli olarak savcılığa teslim edilmelidir.
• Tüm fiziki delillerin savcı gelinceye kadar in situ (bulundukları yerde) kalmaları sağlanmalıdır. Savcılar delillerin eksiksiz, değiştirilmemiş veya kaybedilmemiş olduğunu garanti etmek için derhal harekete geçmelidir. Mahkemeler delillerin zarar görmesi halinde, yargılama esnasında bunu basit bir ihmal gibi değerlendirmek yerine temel unsur olarak göz önünde bulundurmalıdır.

Emir komuta zinciri

• Kolluk görevlilerinin ağır insan hakları ihlallerine karıştığı yolundaki iddialarda savcılar amirlerin sorumluluğunu da soruşturmalıdır. Bu tür fiillerin yapıldığını bilen ya da bilmesi gereken ve önlememiş ve cezalandırmamış olan amirler savcılık soruşturması kapsamına alınmalı ve yeri geldiğinde haklarında müeyyide uygulanmalıdır.

Polis memurlarının yasal takibatındaki aksaklıklar giderilmeli

• Kolluk görevlilerinin yargılanması esnasında duruşmaların gereksiz yere gecikmesini önlemek için delillerin hazırlanması için zaman sınırı konmalı; duruşmalar için geliştirilmiş ve sürdürülebilir bir düzenleyici çerçeve oluşturulmalı ve mahkeme öncesi hazırlıkların derinlemesine yapılabilmesi için mekanizmalar iyileştirilmelidir.
• Tanık ya da sanık olarak mahkemeye çağrılan ve mahkeme celbine uymayan kolluk görevlileri hakkında müeyyide uygulanmalıdır.
• Mahkemelerin "kamu güvenliği" sebebiyle duruşmaları kapalı yapmaya karar vermesi halinde, mahkeme bu güvenlik kaygılarının ne olduğunu ve dava hakkında bilgi vermemenin neden gerekli olduğunu tam olarak açıklamalıdır. Güvenlik güçleri ve kamu çalışanlarınca gerçekleştirilen insan hakları ihlalleri kamu yararını yakından ilgilendirir ve bu nedenle bu tür davalarla ilgili bilgilerin kısıtlanması için mücbir sebeplerin olması gerekir.

Disiplin cezaları uygulanmalıdır

• Ağır insan hakları ihlalleri gerçekleştiren kolluk görevlilerine etkin ve anlamlı disiplin cezaları verilmelidir.
• Bu tür fillerin gerçekleştiğini bilen ya da bilmesi gereken ve önlemek ve cezalandırmak konusunda adım atmayan amirlere de disiplin cezaları uygulanmalıdır.
• İşkence ve kötü muamele nedeniyle hakkında soruşturma yürütülen memurlar aktif görevden el çektirilmeli ve suçlu bulunmaları durumunda görevden alınmalıdır.

Merkezi veri toplama uygulamasına geçilmelidir

• Hukukun etkin uygulanıp uygulanmadığının net olarak görülebilmesi için, kolluk görevlilerinin ağır ihlalleriyle ilgili verilerin merkezi, etkin, güncel ve ayrıştırılmış bir biçimde toplanması sağlanmalıdır.
• İşkence ve kötü muamele ile ilgili tıbbi raporların ve adli tıp incelemelerinin daha gelişkin yapılması için gerekli tedbirler alınmalıdır.
• Adli Tıp Kurumu gerek işlevsel gerekse resmi anlamda Adalet Bakanlığından bağımsız bir kurum olmalıdır.
• Üniversitelerin araştırma ve öğretim hastaneleri ile diğer uzman kurumların hazırladığı tıbbi ve psikiyatrik raporların mahkemeler tarafından delil olarak kabul edilmesi için acil adımlar atılmalıdır.

Yasal reformlar yapılmalıdır

• Terörle Mücadele Kanununun terör suçları şüphesiyle gözaltına alınanların savcılık talebi ve hakim kararıyla, gözaltına alınmasından sonraki 24 saat boyunca avukatla görüşmesini engelleyecek şekilde değiştirilmiş 10.Maddenin b paragrafı feshedilerek incommunicado (tecrit) gözaltı uygulaması önlenmelidir.
• Haziran 2006’da yürürlüğe giren Terörle Mücadele Kanununun ek 2.Maddesi ve Polis Vazife ve Salahiyetleri Kanununun kolluk görevlilerinin zor kullanması hakkındaki 4.Maddesi değiştirilerek, uluslararası standartlara uygun olarak ölümcül güç kullanımına sadece hayat kurtarmak için son çare olarak başvurulması sağlanmalıdır.
• 4483 Nolu Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerin Yargılanması Hakkındaki Kanunda değişiklik yapılarak ve diğer gereken tüm yasal tedbirler alınarak polis ve diğer kolluk görevlileri dahil tüm kamu çalışanlarının rütbe ve kıdemine bakılmaksızın tüm ağır suçlar veya görevi suiistimalle ilgili idari izine gerek olmaksızın yargılanması sağlanmalıdır.
• İşkence suçu için zaman aşımı uygulaması kaldırılmalıdır.

Uluslararası kurumlara ve izleme organlarına tavsiyeler

• Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Birliği üye ülkeleri, Türkiye’yle görüşmelerinde polis şiddeti ve cezasızlık sorununa değinmeli ve bu raporda yer alan tavsiyelerin hayata geçirilmesine yardımcı olmalıdır.
• Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri ve İşkenceyi Önleme Komitesi, Türkiye’de yaşanan polis şiddeti ve cezasızlık meselesini ele almak için tüm yetkilerini kullanmalı, bu raporda yer alan tavsiyelerin hayata geçirilmesi için yardımcı olmalıdır.
• Birleşmiş Milletler insan hakları mekanizmaları, özellikle de BM İşkence Özel Raportörü ve Hakim ve Avukatların Bağımsızlığına Dair Özel Raportör, Keyfi Gözaltı Çalışma Grubu, İşkenceye Karşı Komite ve İnsan Hakları Komitesi Türkiye’deki polis şiddeti ve buna eşlik eden cezasızlık sorununu tüm boyutlarıyla ele almak ve bu rapordaki tavsiyelerin hayata geçmesine yardımcı olmak için tüm yetkilerini kullanmalıdır. (TK)