Köpeklerin Hayırsız Ada Sürgünü

L'Illustration dergisinin 16 Temmuz 1910 tarihli ve 3516 numaralı sayısı­nın kapağında Belçika'nın kralı 1. Albert (d. 1875, hd. 1909-1934) ile eşi Bavyera düşesi Elisabeth yer almaktaydı. Derginin iç sayfaların­dan biriyse olduğu gibi İstanbul kö­peklerine ayrılmıştı.

İstanbul'daki köpeklerin yabancı seyyah ve göz­lemcilerin ne kadar ilgisini çektiğini hatırlatmaya herhalde gerek yoktur. Buna örnek teşkil etmek üzere daha az bilinen bir kaynaktan, genel ola­rak hayvanlardan ve hayvan sevgi­sinden bahseden ve burada aktarı­lan olaylardan sadece bir sene önce yayımlanmış olan bir kitaptan kısa bir alıntı vemekle yetinelim:

"[Köpeklerin] en çok sevildiği ülke hangisidir? Türkiye. Orada onların hepsine uygun olup olmadığına bak­maksızın yemek veriliyor. Hamile dişi sokak köpeklerine doğum yap­maları için evlerin önünde ot veya samandan yatacak yer hazırlanıyor. Camiden çıkıldığında, onlara özel olarak yapılmış peksimet dağıtılıyor. İstanbul'da kendilerini barındırma hakları meşhurdur.

"Bu kentin sokak köpeklerinin nüfusu 60 bin kadar­dır. Küçük aşiretlere bölünmüşler; bu aşiretlerin her birinin bir soka­ğı veya bir mahallesi bulunuyor ve oradan çıkmadıkları gibi kimseyi de sokmuyorlar, böylece her köpek aynı mahallede doğup, büyüyüp ölür. Lüksün ve zarafetin merkezi olan Pera Caddesi'nin orta yerinde bu köpekleri caddenin veya kaldırı­mın ortasında yayılmış bulursunuz. Kırların ortasındaki kadar rahat bir şekilde gelen geçeni umursamıyor­lar. Daha doğrusu kendi evlerinde olan onlar; size de onların rahatını bozmamak düşüyor."'

Bu yazının neşredildiği tarihten bir sene sonra, İstanbul'un köpekleri­nin akıbeti birdenbire değişecek, sokaklardan toplanan köpekler belediyece gemilere ve mavnalara yüklenerek Hayırsız Ada veya Sivri Ada adıyla bilinen Kızıl Adalar'dan birine sürülerek orada kaderlerine terk edileceklerdi.

L'Illustration dergisi ise Samuel Weinberg'in bir fotoğrafını tam sayfa yayımlayarak altına eklediği kısa metinle, içler acısı bu durumu okurlarına aktar­mıştı. 1908 ihtilalinin neredeyse ikinci yıldönümünde cereyan eden bu olayın Jön Türklerle bağlantılandırılmasının ne manaya geldiğini, asırlar boyunca hayvan -ve özellikle köpek- dostu olarak bilinen "Türk" nüfusunun bu niteliğiyle bu uygula­manın nasıl telif edilip edilemediği konusuna burada girmek maksadı­mızı aşacaktır.

Bu konuda Mavro- yeni Paşa'dan (2) Taner Timur'a veya Catherine Pinguet'ye (3) kadar uzanan konuyla ilgili eserleri hatırlatmakla yetinip konuya ilgi duyanlara bir müjde verelim: Bu sayıda Irvin Ce­mil Schick'in bu meseleye dair ay­rıntılı ve gayet özgün bir yazısı yer almaktadır.

Jön Türkler tarafından sürgüne mahkûm edilen köpekler

Aslında pek rahatsız edici olmayan ve şefkat dolu olan İstanbul'un efsa­nevi köpekleri, polisin aldığı yeni bir tedbirle Marmara Denizi'ndeki Oxias isimli küçük bir adaya sürüldüler. Ge­celeri sık sık sadece bir okşayış bek­lentisiyle eşlik ettikleri kişiler artık onları pazar günleri gezmeye çıktık­larında görebiliyorlar.

Ne yazık ki bu merhametli ziyaretçilerin karşılaştık­ları pek iç açıcı bir manzara değil. Ge­minin güvertesinden ilk karşılaştıkla­rı, güneşin yakıcı acısını ve sineklerin ısırıklarından kaçmak için yarı yarıya kendilerini denize atmış olan ve azıcık bir yemeği birbirlerinden koparmaya çalışan bu zavallı yaratıkların görün­tüsüdür.

Bütün içecekleri, bir kuyu­dan petrol tenekeleriyle çekilen bir sudan ibarettir ki onun üzerine öyle bir heyecanlı atılıyorlar ki başlarında­ki bekçiler onları sopayla ayırmak zo­runda kalıyorlar. Her halde bu zavallı hayvanlar için Oxias Adası ziyaretçisiz kaldıklarında nasıl da bir cehennem halini alıyordur kim bilir!

Dipnotlar:

1 Henri Lautard, Zoophilie ou aympathie envers le& animaux. Piychologie du chien, du chat, du cheval, Paris, Société française d'imprimerie et de librairie, 1909, s. 94. IZoofili ya da hayvan sevgisi. Köpek, kedi, at psikolojisi]. Bu arada bu eserde kullanılan zoophilie tabirinin bugünkü hayvanlarla cinsel ilişkide bulunma manasından farklı bir şekilde kullanıldığının altını çizelim.

2 Mavroyéni Pacha, Chiens errante de Comtan- tinople et chienà et chati de bonne maaon,

Paris, Maisonneuve, 1902. [İstanbul'un sokak köpekleri ve iyi aile kedi ve köpekleri}. Taner Timur, "XIX. Yüzyılda istanbul'un Kö­pekleri", Tarih ve Toplum, c. 20,117 (Eylül 1993), s. 138-142; «Köpekler«, Dünden Bugüne t&tanbul Ansiklopedisi, İstanbul, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 1994, c. 5., s. 87-89.

3 Catherine Pinguet, Les chiens d'l&tanbul, Saint-Pourçain-sur-Soule, Bleu autour, 2008; istanbul'un Köpekleri, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2009.

* Bu yazıToplumsal Tarih Dergisi'nin Ağustos 2010 sayısında yayınlandı. (sayfa 4-5) Yayına hazırlayan: Edhem Eldem.